“Carl Ecke Posen”, czyli Czy Poznań zawsze jest Poznaniem?

Carl Ecke, również Karl Ecke (w prasie polskiej – Karol Ecke) (1843 – ok. 1890 / ok. 1920) – jedna z najstarszych i najdłużej działających w Poznaniu niemieckich fabryk fortepianowych. Jednak w późniejszym okresie działalności (na przełomie XIX-XX ww.) w Poznaniu prawdopodobnie pozostawiono jedynie skład produkcji; samą produkcję przeniesiono natomiast do Berlina i prawdopodobnie do Drezna. Synem lub bratem Karola Eckego, jak również wspólnikiem w interesach, był Rudolf Ecke. 

Benjamin Vogel, a w ślad za nim i inni (Novak Clinkscale) utrzymują, że w roku 1873 Ecke założył fabrykę w Berlinie, dokąd przeniósł produkcję z Poznania, pozostawiając w stolicy Wielkopolski jedynie skład swoich instrumentów. Jest to informacja nieprawdziwa, której przeczą dowody rzeczowe – zachowane instrumenty, o których niżej. Prawdą to się stanie dopiero pod koniec lat 1890-ych. Jeszcze w 1896 roku Rudolf Ecke, syn (brat?) Karola, notowany był jako “budowniczy fortepianów”, w 1898 – jako właściciel fabryki “Carl Ecke” oraz składu instrumentów, przy czym skład wyraźnie oddziela się od fabryki.

Dodatkowo zachowały się pianina Eckego sygnowane “Carl Ecke, Posen”, pochodzące najwcześniej z końca lat 1880-ych, o czym świadczą stosowane rozwiązania konstrukcyjne i wygląd zewnętrzny tych instrumentów. Jednocześnie, Vogel zapomina (lub nie wie) o istnieniu wytwórni Eckego w Dreźnie. Tymczasem, szyldy firmowe, w połączeniu z wyglądem i konstrukcją instrumentów, wraz z nadrukami uzyskanych medali i ich roczników (wewnątrz instrumentów), pozwalają utworzyć taką oto chronologię działalności firmy Carl Ecke:

  • Carl Ecke, Posen (do ok. 1890)
  • Carl Ecke, Berlin & Posen (Berlin u. Posen) (lata 1870-te, lata 1890-te, ok. 1900)
  • Carl Ecke, Berlin, Dresden, Posen (lata 1890-te, również ok. 1908)
  • Carl Ecke, Berlin – Dresden (po 1895)
  • Carl Ecke, Berlin (sporadycznie ok. 1885, po 1905, regularnie w latach 1930-ych).

Nie można pominąć i kwestii równoległego stosowania tabliczek o rożnej treści, gdyż z całą pewnością zdarzają się pianina “Posen” nowsze, niż pianina “Berlin und Posen”.

Podobnie miało miejsce w przypadku polskiej firmy organmistrzowskiej Wacława Biernackiego, z siedzibą w Wilnie i filią w Warszawie. Instrumenty wileńskie sygnowano “Wacław Biernacki, Wilno”, zaś warszawskie – “Wacław Biernacki, Warszawa – Wilno”.

Zatem, pianina “Carl Ecke, Posen” mają być produkcji poznańskiej, zaś “Carl Ecke, Berlin & Posen” – berlińskiej. Nic natomiast nie wiadomo, jak kształtowała się numeracją seryjna (czy była osobna, czy istniały “pule numerów” dla każdego miasta, czy uzgadniano ją w jakiś inny sposób). Wydaje się, że w Berlinie numeracja rozpoczęła się od początku, natomiast w Poznaniu była kontynuowana pierwotna. Można tak wnioskować z uwagi na berlińskie (“Berlin u. Posen”) pianino numer 545, które nie mogło powstać wcześniej niż ok. 1875 roku.

Nie bardzo natomiast umiem wyjaśnić, czym różniły się najwcześniejsze pianina “Carl Ecke, Berlin” od pianin “Carl Ecke, Berlin & Posen”. Tymczasem pianina z samym tylko Berlinem w nazwie pochodzą już z połowy lat 1880-ych (jedno z nich ma numer seryjny 4742). Nie bardzo da się też określić pianina, sygnowane po prostu “Carl Ecke” czy “Ecke”, bez wyszczególnienia miasta – a takie też się zdarzają, i to wcale nie rzadko. Nie bez radości natomiast wspomnę, że nie tylko ja mam z tym problem – wielkie, solidne katalogi, kosztujące słone pieniądze, radzą z tym wcale nie lepiej, publikując np. w przypadku Eckego notkę, iż “podawana w poprzednich wydaniach numeracja seryjna pianin Ecke była błędną” (zamiast ją poprawić, co nie jest takie proste, a może wcale nie jest możliwe – w ogóle rezygnują z jej umieszczenia).

Metodą dedukcji można stwierdzić, iż, skoro po 1908 słowo “Posen” w ogóle znika z tabliczek firmowych, a mimo to skład gotowej produkcji w Poznaniu nadal istniał, to wygląda na to, iż na szyldach umieszczano tylko te miasta, w których trwała produkcja instrumentów, a nie tylko je sprzedawano. Czyli jest niemal pewnym, że produkcja w Poznaniu trwała mniej-więcej do końca lat 1880-ych (a może i później, co dałoby się ustalić na podstawie większej liczby przebadanych instrumentów), czyli do najnowszego pianina sygnowanego tylko słowem “Posen”.

Ostatecznie nie można wykluczyć jeszcze jednej, zupełnie już niesamowitej hipotezy, pod roboczym tytułem “Wyprodukowano w UE dla Tesco”. Otóż w jednym z pianin, uroczyście sygnowanym “Carl Ecke, Posen”, znalazłem małą tabliczkę o treści: “N.N. & Co., Pianofortefabrik Berlin für das Magazin Carl Ecke in Posen besonders angefertigt”, co oznacza “Anonim i Spółka w Berlinie, specjalnie wyprodukowane dla poznańskiego składu pianin Carla Eckego”. W tym przypadku chodzi o podwykonawcę, który życzył sobie pozostać anonimowym, gdyż np. własne pianina sprzedawał drożej. Albo była to jedna z setek chałupniczych firemek i warsztacików berlińskich, produkujących tanie pianina “no name”, którego wynajął Ecke do produkcji pianin specjalnie dla jego poznańskiego magazynu. Dla “Iksińskiego” mogła to być jedyna szansa, żeby zaistnieć na rynku – pod szyldem “Ecke”.

Przy obecnym stanie badań nie da się stwierdzić, jak wielka była skala tego typu produkcji, i czy wszystkie pianina “Carl Ecke, Poznań” były produkowane przez trzeciorzędnych rzemieślników z Berlina. Nie da się choćby dlatego, że daleko nie w każdym instrumencie taka tabliczka mogła się zachować, o ile nawet pierwotnie tam była. Tak czy inaczej, ujawnienie takiego procederu jest bardzo ważnym faktem, który jednakże dodatkowo komplikuje i tak daleko nie zawsze przejrzystą historię budownictwa fortepianowego w Polsce i okolicach. Do tego zaś niewątpliwie zadaje cios produkcji pianin w Poznaniu.

Tym bardziej sprawa wydaje się być zagmatwana, jeżeli chodzi o numerację. Czyją numeracją powinna stosować fabryka “Anonim i Spółka”? Eckego, czy swoją własną? Wydaje się, że swoją własną, gdyż równolegle trwać musiała produkcja pod swoim własnym szyldem, a więc prawie na pewno dopiero na etapie wykończenia część instrumentów przeznaczano do “przemianowania” na “Ecke”. Musiałyby być one “wyrwane” z własnego ciągu numeracyjnego. Tymczasem, jeżeli w Poznaniu produkcji już nie było, to jaka mogła być numeracja seryjna? Czego? Stąd może te liczne niezgodności numeracyjne?

To są sprawy do rozwikłania, które niekoniecznie musi się powieźć. Dlaczego? Bo nawet wzmożona lektura publikacji z epoki nie dostarczy nam suchych faktów. Zarówno treść ogłoszeń, artykułów, jak i reklamy firmowej była ogromnym polem do manipulacji, pomówień, przypisów, nadużyć, wydawania dobrych zamiarów za fakty dokonane itp. Wbrew pozorom, było tego o wiele więcej, niż dzisiaj, kiedy 90% publikacji prasowych można zweryfikować w innych źródłach. To, że nie można ufać źródłom z epoki, jest prawdziwym problemem badaczy historii jakiegokolwiek przedmiotu, gdyż często dane źródło jest jedynym istniejącym.

***

Na początku działalności firma “C. Ecke” produkowała wyłącznie fortepiany, przy czym z mechaniką wiedeńską. Dopiero ok. 1870 w ofercie poznańskiej firmy pojawiają się fortepiany “angielskie” oraz “systemu amerykańskiego” (prawdopodobnie chodzi o krzyżowy układ strun i pełną ramę metalową), jak również pianina. Wraz z progresem technicznym od roku 1860 istotnie wzrasta poziom ilościowy produkcji, tak więc w samym tylko okresie 1860-70 powstało 4 tysiące instrumentów, zaś ogólna liczba wyprodukowanych przed 1873 w Poznaniu fortepianów i pianin – wg Vogla – przekroczyła 8600. Te dane kłócą się ze źródłami z epoki, na które natrafiłem, a które świadczą, iż fabryka Ecke istniała w Poznaniu m.in. w roku 1900; w swojej reklamie szczególnie akcentowała sprzedaż pianin “z strunami krzyżowemi” (co oznacza, że prostostrunowe pianina mogły być produkowane aż do końca XIX wieku). Mogło tu dojść do podmiany pojęć, czyli że w Poznaniu istniał sklep (magazyn) sprzedający pianina, natomiast same instrumenty powstawały już poza Poznaniem. Mogło, choć nie musiało.

Carl Ecke w prasie polskiej zwany był Karol Ecke; stosowano również określenia “fabryka panów Ecke”. Odnotowano w prasie powstanie 1000. fortepianu tej firmy (27.X.1881). Nie wiadomo tylko, czy fortepian ten powstał w fabryce w Poznaniu (instrument eksponowano w Hotelu Francuskim w Poznaniu), czy w jakiejkolwiek innej fabryce; nie wiadomo też, czy liczba “1000” dotyczyła sumy wszystkich istniejących fabryk, oddziałów i filii (Berlin? Drezno?), czy samej tylko fabryki poznańskiej, wg Vogla po 1873 już “nieistniejącej”. Liczba 1000, niech nawet dotycząca i samych fortepianów, kłóci się z podawaną przez Vogla liczbą “8600”, choćby z tego względu, że przed 1870 rokiem wciąż produkowano więcej fortepianów, niż pianin (dopiero po 1875 światowe trendy się odwróciły /nie dotyczy to jednak produkcji austro-węgierskiej, w tym wiedeńskiej/).

Końcowy okres istnienia fabryki “Carl Ecke, Posen”, ani jej los, nie jest znany. Fabryka występuje w książkach adresowych Poznania jeszcze w roku 1898 (właścicielem był wówczas Rudolf Ecke), choć nie przesądza to o domniemanym fakcie produkowania nowych instrumentów (warsztat fabryczny mógł zajmować się nawet i tylko remontami). W roku 1908 pod adresem dawnej fabryki oferowano już tylko używane instrumenty: pianina, mniejsze fortepiany i fisharmonie. W roku 1910 rozwiązano spółkę jawną, mimo to działalność w dalszym ciągu była prowadzona, jako działalność indywidualna Rudolfa Ecke.

Ostatnia wzmianka o składzie instrumentów Eckego w Poznaniu, na którą natrafiłem, pochodzi z 1920 roku, z okresu powstania wielkopolskiego. Nic też nie wiadomo na temat zakresu i skali produkcji ostatnich lat działalności. Oddział w Berlinie z kolei istniał aż do lat 1950-ych (60-ych?), już bez wymienienia Poznania obok Berlina na tabliczkach firmowych. W zakresie pozapoznańskim funkcjonowały również inne wytwórnie, być może powiązane rodzinnie – “Robert Ecke” oraz “Reinhold Ecke” (ta ostatnia – w Magdeburgu). Nie należy z kolei mylić firmy “Ecke” z firmą “Eck” z Kolonii, istniejącej od 1838 roku.

Opisanego wyżej procederu produkowania pianin przez anonimowych podwykonawców nie da się ująć w jakieś ramy czasowe, ponieważ numeracja seryjna, jak już pisałem wyżej, nie może tu służyć w celu ustalenia datowania. Nic nie można powiedzieć również o skali tego zjawiska, choćby dlatego, że zachowane pojedyncze instrumenty nie dają rozeznania w całości. Nie wiem też, czy zachowały się jakiekolwiek archiwa fabryki “Carl Ecke, Posen”, i czy należy je szukać w Poznaniu, czy w Berlinie.

Instrumenty Carla Ecke produkcji poznańskiej zdobywały nagrody na wystawach przemysłowych. Były wystawiane m.in. na wystawie w Bydgoszczy (1868), gdzie zostały nagrodzone (szczegóły nie są ustalone). Dodatkowo, przed 1895 rokiem firma otrzymała 4 nagrody, w tym w Poznaniu, Bydgoszczy i Antwerpii. Nie jestem jednak w stanie stwierdzić, czy owe nagrody zdobywały instrumenty właśnie poznańskiej fabryki (jako że wszystkie firmy zajmowały się procederem maksymalnego “sumowania” wszystkich możliwych i niemożliwych nagród).

W roku 1929 powstała w Polsce kolejna fabryka Ecke, tym razem w Rawiczu. Założycielem był Artur Ecke, zaś fabryka zakończyła działalność podczas II wojny światowej.

Zachowały się fortepiany z początkowego okresu produkcji poznańskiej, w tym wiedeński fortepian sygnowany “C. Ecke in Posen” z ok. 1845-50, o skali CC-a4, oraz nieco wcześniejszy, również wiedeński, sygnowany “Carl Ecke Berlin – Poznan” (sic!), o takiej samej skali. Z kolei, o istnieniu fabryki w Berlinie już w latach 1840-ych nic dzisiaj nie wiadomo. Być może, chodziło wyłącznie o berlińskie pochodzenie Karola Ecke?

Adres firmy w Poznaniu:

  • (1843) ul. Wilhelmowska 1 (pl. Wilhelma / Wilhelmowski), w domu P. Krause
  • (1845) ul. Podgórna 8
  • (1852) ul. Berlińska
  • (1854) ul. Magazynowa 1
  • (1896) ul. Rycerska 39
  • (1920) Viktoriastrasse 19.

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

  • carl ecke (23)
  • carl ecke posen (19)
  • pianino carl ecke (12)
  • pianino carl ecke cena (11)
  • pianino carl ecke posen (11)
  • carl ecke berlin (10)
  • carl ecke pianino (8)
  • carl ecke berlin-dresden--posen piano (5)
  • fisharmonia carl ecke (5)
  • e rosenkranz dresden fortepian opinie (4)
  • pianino carl ecke berlin posen 1881 (4)
  • kounig preuss pianino carl ecke (4)
  • carl ecke berlin pianino (4)
  • sprzedaz pianin w piotkowie (4)
  • fortepian carl ecke (3)
  • carl ecke posen ile kosztuje (3)
  • painino carl ecke cena (3)
  • carl ecke berlin-dresden--posen piano foto (3)
  • maks lipczyński pianino (3)
  • carl ecke berlin posen (3)
  • carl ecke berlin cena (3)
  • pianina z poznania (2)
  • pianino C Ecke ceny (2)
  • fabryka pianin ecke rawicz (2)
  • kiedy produkowano pianina drezden (2)
  • pianino carl ecke posen ile kosztuje (2)
  • pianino carl ecke berlin & posen (2)
  • georg hoffmann pianos (2)
  • pianino carl ecke 1880 (2)
  • carl ecke posen cena (2)
  • pianina posen (2)
  • carl ecke piano berlin (2)
  • carl ecke pianino wartosc (2)
  • poznańska fabryka pianin (2)
  • Carl Ecke Berlin & Posen Konigl (2)
  • pianino carl ecke opinie (1)
  • piano carl ecke 1881 (1)
  • pianino berlin-dresden-posen (1)
  • poznanska fabryka pianin karl ecke (1)
  • stare zabytkowe pianino Berlin possen Cal eske (1)
  • numer seryjny pianino carl ecke berlin & posen (1)
  • numer seryjny pianina carl ecke (1)
  • carl ecke serial numbers 11 (1)
  • viktoriastraße poznań (1)
  • magaxyn pianin breslau (1)
  • pianino Breslau medale (1)
  • pianino pleyela z XIX wieku - wygląd zewnętrzny (1)
  • pianino ecke ceny (1)
  • pianino carl ecke opinie ars polonica (1)
  • pianino carl ecke berlin opis (1)
  • pianino carl ecke berlin 1880 (1)
  • pianino carl ecke posen cena (1)
  • Pianino carl ecke posen kupie (1)
  • pianino carl ecke berlin (1)
  • pianino carl ecke 1885 cena (1)
  • pianino carl ecke poznań (1)
  • pianino carl ecke stetin1865 (1)
  • pianino carl ecke 1872 (1)
  • pianino ecke (1)
  • zdjęcia fortepianów z roku 1873 (1)
  • Klavierbauer in Lublin (1)
  • carl ecke piano serial numbers (1)
  • carl ecke piano cena (1)
  • carl ecke pianino cena (1)
  • artur ecke (1)
  • carl ecke lata (1)
  • carl ecke cena fisharmonia (1)
  • carl ecke berlin posen pianino nr 12851 (1)
  • carl ecke berlin posen dane (1)
  • carl ecke berlin posen 1881 (1)
  • carl ecke berlin piano price (1)
  • carl ecke berlin piano (1)
  • carl ecke berlin 1870 (1)
  • carl ecke berlin &posen 14 goldene (1)
  • carl ecke berlin & posen (1)
  • carl ecke 1880rok pianino cena (1)
  • c ecke pianino cena (1)
  • c ecke pianino (1)
  • carl ecke posen fortepian (1)
  • carl ecke posen numer zdjęcia (1)
  • karlecke Posen (1)
  • karl ecker pianino (1)
  • karl ecke pianino (1)
  • karl ecke berlin pianino (1)
  • karl ecke berlin (1)
  • karl ecke (1)
  • carl ecke berlin opinie (1)
  • fabryka pianin ecke rawicz foto (1)
  • ecke posen (1)
  • ecke pianino (1)
  • ecke fabryka fortepianów i pianin (1)
  • ecke berlin dresden 1873 piano (1)
  • data produkcji fortepian malecki (1)
  • ceny pianin seiler (1)
  • carla poznań (1)
  • carl ecke serial numbers (1)
  • carl ecke ppianino cena (1)
  • berlin carl ecke (1)

  1. Pingback: Produkcja fortepianów i pianin w Poznaniu | Ars Polonica

  2. Pingback: Co oznacza numer seryjny w pianinie? | Ars Polonica

  3. Pingback: Produkcja pianin i fortepianów w Polsce | Ars Polonica

  4. Pingback: Identyfikacja pianina | Ars Polonica

  5. Witam serdecznie,
    Dziękuję za piękny artykuł !
    Czy dałoby się zatem ustalić drogą dedukcji pochodzenie i przybliżoną datę pianina z następującą tabliczką:
    “Carl Ecke Berlin & Posen” – po środku tabliczki
    “Konigl.Preuss. Staats-Medaille” – Po lewej stronie tabliczki
    “14 Goldene & silb.Medaillen” – Po prawej stronie tabliczki
    Wewnątrz znalazłem dwa miejsca w których wypalone sa numery seryjne: “9749”
    Z góry bardzo dziękuję,
    Adam

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *