Jak już o tym pisałem, produkcja fisharmonii w Polsce nigdy specjalnie nie wyróżniała się na tle innych krajów europejskich. Fisharmonia zawsze była produktem ubocznym działalności podstawowej, czyli produkcji organów kościelnych lub fortepianów. Mimo iż Polska dała światu jednego z najciekawszych budowniczych fisharmonii – Teofila Kotykiewicza – swoje umiejętności rozwijał on w Wiedniu, co nie miało zbyt wielkiego przełożenia na sposób użytkowania fisharmonii na ziemiach polskich. 

Z tego też wynika, że żaden z krajowych producentów, których, jak zobaczymy poniżej, było ponad sześćdziesięciu, nie produkował fisharmonii na skalę przemysłową. Dla żadnego polskiego fabrykanta (oprócz Kotykiewicza w Wiedniu) fisharmonia nie była najważniejszą jednostką produkcyjną. Produkcja tych instrumentów w zasadzie ograniczała się do kilkunastu-kilkudziesięciu sztuk rocznie, co w polskich warunkach historycznych doprowadziło do niemal całkowitej zagłady wyprodukowanych w Polsce fisharmonii. Istotnie: jeżeli instrumentów któregoś z czołowych niemieckich lub szwedzkich potentatów, jak choćby Hofberg czy Mannborg, którzy wyprodukowali po kilkadziesiąt tysięcy fisharmonii każdy, mamy obecnie na rynku wtórnym (również w muzeach, zbiorach prywatnych, kościołach itp.) mniej-więcej kilkaset, to w przypadku, gdy typowa polska wytwórnia wyprodukowała łącznie kilkadziesiąt-kilkaset fisharmonii, ich obecność na dzisiejszym rynku wtórnym jest absolutnie marginalna, żeby nie powiedzieć żadna.

Toteż w przypadku co najmniej połowy z fabrykantów fisharmonii w Polsce możemy mówić nie na podstawie analizy ich zachowanych instrumentów, tylko na podstawie archiwalnych wzmianek, zapisków, reklam prasowych, wspomnień i innych tego typu źródeł.

Pośrednio z marginalności produkcji fisharmonii w Polsce wynikało również i to, że – inaczej niż we Francji – nigdy nie udało się stworzyć całościowego i samodzielnego modelu egzystencji tego instrumentu, ze swoim niezależnym repertuarem (napisanym specjalnie na fisharmonię, a nie będącego transkrypcją popularnych utworów na inne instrumenty) oraz ze swoimi niezależnymi wykonawcami, których polem zainteresowań była właśnie fisharmonia.

Inaczej, niż w Niemczech, fisharmonia w Polsce, jak się wydaje, nigdy nie stała się prawdziwym instrumentem mieszczańskim, obecną w domach szerokich kół osób niezamożnych, tworząc w ten sposób prawdziwą konkurencję pianinom (co też miało w Niemczech miejsce). W Polsce użycie fisharmonii zdecydowanie ograniczało się do strefy kultu religijnego, gdzie – siłą rzeczy – fisharmonia zawsze była traktowana jako ubogi substytut organów piszczałkowych, i nigdy jako instrument o wartości samej w sobie.

Na fisharmonii najczęściej się odbywało również kształcenie organistów, co uwarunkowało obecność tego instrumentu w różnego rodzaju szkołach i szkółkach.

Z tego wszystkiego wynika, że produkcją fisharmonii trudnili się w Polsce organmistrzowie, którzy w ten sposób chcieli sprzedać swoją produkcję nawet najuboższym parafiom, klasztorom i kaplicom. Zdecydowanie rzadziej, niż w Niemczech, produkowali je fabrykanci fortepianów i pianin – jak już napisałem, fisharmonia i jej rynek nie były dla pianin lub fortepianów żadną konkurencją.

Opisane tendencje są jak najbardziej widoczne choćby w ofercie firm wydawniczych. Na próżno będzie szukać w polskich wydawnictwach jakieś świeckie utwory przeznaczone na fisharmonię. Zawsze będzie to muzyka religijna, w której fisharmonia występuje na drugim miejscu po organach (“na organ lub harmonjum”). Owszem, istniały w Polsce i świeckie kompozycje na ten instrument, lecz funkcjonują one dzisiaj w świadomości bardzo nielicznych badaczy muzyki polskiej, którzy mają “własne metody” dostępu to materiałów źródłowych, często nigdzie nie opublikowanych.

Nie przysłużyła się produkcji fisharmonii w Polsce również bliska obecność firm zagranicznych, które, produkując fisharmonie na skalę przemysłową, a więc maksymalnie tanie, zalewały nimi wszystkie możliwe rynki. Fisharmonie produkcji niemieckiej wypełniały wszystkie składy instrumentów muzycznych w Polsce, i to we wszystkich zaborach. Żaden krajowy producent nie miał najmniejszych szans w starciu z tanią produkcją fabryczną firm zagranicznych. Dochodziło do tego, że polscy mistrzowie sami kupowali fisharmonie zagraniczne, żeby wystawiać je we własnych salonach – i to się opłacało bardziej, niż składać te instrumenty samemu.

W ten sposób próbuję wszystkich uczulić na to, że każda zachowana do dzisiaj fisharmonia wyprodukowana w Polsce stanowi ogromną rzadkość. Nie oznacza to, że o fisharmonie biją się różne muzea i instytucje kulturalne, albo że ktoś nam za nie zaraz zapłaci ogromną sumę – co to, to nie – ale powtarzam w tym miejscu to, co mówiłem i pisałem już wielokrotnie: nikt Polakom nie zniszczył tylu dóbr kultury, tyle zabytków – żaden Wittelsbach, Romanow, Habsburg, Hohenzollern, Hitler czy Stalin – ile zniszczyli i niszczą oni sami. I nie boję się tutaj reakcji co bardziej “oburzonych” – jest to najprawdziwsza prawda, której, oprócz “szlachetnych” emocji, nie ma co przeciwstawić.

Problematyką fisharmonii polskiej zajmuje się pan Janusz Musialik, znany ze swych publikacji w krajowej i zagranicznej literaturze przedmiotu. Dzięki jego publikacjom mogłem utworzyć listę wszystkich ustalonych producentów fisharmonii w Polsce.

Na tej liście alfabetycznej znajdują się mistrzowie wszystkich generacji – od tej najwcześniejszej (melodykony, eolomelodykony, pantaleony itp.), na instrumentach której grywał koncerty jeszcze młody Chopin, do najpóźniejszych, których działalność zakończyła się wraz z wybuchem II wojny światowej.

W miarę możliwości będę uzupełniał listę o podstawowe informacje z zakresu działalności producentów fisharmonii.

• A. Bartoszewski
• Teodor Betting
• W. Bienert
• Wacław Biernacki
• Leopold Blomberg
• K. Bobiński
• A. F. Brunner
• J. Brzozowski
• A. Derron
• Antoni Drygas
• Józef Długosz
• Tomasz Fall
• K. Fuchs
• J. Grocholski
• J. Haase
• R. Haase
• J. Herman
• J. Höhne
• Fryderyk Hintz
• Adolf Homan
• S. Horszowski
• S. Jagodzińśki
• M. Janiszewski
• Alois Kewitsch
• A. Kisała, A. Kisała i Syn, Handzlówka koło Rzeszowa (powiat łańcucki). Antoni Kisała (4.XI.1877 – 7.IX.1948, ur. i zm. w Handzlówce), syn Antoniego i Tekli z domu Pelc. Dzięki ks. Władysławowi Krakowskiemu, proboszczowi Handzlówki, nauczył się gry na organach. W 1911 ukończył kurs organistowski. Jako organista pracował w Staroniwie, Albigowej, Kraczkowej i – najdłużej – w Handzlówce. W międzyczasie prowadził również gospodarstwo rolne w Malawie, a potem w Korsowie k. Brodów (woj. lwowskie). W 1925 r. powrócił do Handzlówki i oprócz gry na organach pisał wiersze, sztuki teatralne, spisywał dawne obyczaje wiejskie z zapisem nutowym. Prawdopodobnie wówczas rozpoczął również produkcję fisharmonii i akordeonów. Jego syn – Jan Kisała – był znanym działaczem muzycznym, naprawiał instrumenty muzyczne i kontynuował produkcję fisharmonii i akordeonów. O dziejach tej rodziny zachowały się szczątkowe informacje, toteż zastrzegam sobie prawo do niepewności, czy w przypadku “A. Kisały” chodzi o ww. Antoniego Kisałę i czy Jan Kisała był właśnie jego synem. Znam jedną fisharmonię A. Kisały i Syna, która zachowała się do dnia dzisiejszego.
• J. Kluszczyńśki
• W. Kołodziejski
• J. Kołpanowicz
• Alojzy Konieczny
• T. Kotykiewicz
• Emil Kotykiewicz
• S. Krukowski
• J. Krzemiński
• J. Kuszczyński
• Max Lipczinsky
• L. Łabiszewski
• K. Marecki
• Tomasz Max
• C. Mieszczanowski
• M. Nabe
• Idzi Nowak
• S. J. Ostroróg
• M. Paroszkiewicz
• A. Polcyn
• S. Przybyłowicz
• S. Romański
• Jan Śliwiński
• M. Sojkowski (w literaturze przedmiotu [Vogel] nazwisko występuje w błędnej postaci “Sójkowski”)
• Sołyga i S-ka
• Piotr Stamirowski
• M. Szkielski
• K. Tarczyński
• P. Titz
• Antoni Veit
• Edward Veits
• L. Wagner
• J. Wesołowski
• Franciszek Woroniecki
• Mieczysław Wybrański
• J. Zaborski
• W. Zagorda

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

• fisharmonia hofberg (9)
• mannborg fisharmonia model (6)
• fisharmonia mannborg (5)
• chcę kupić mannborg (4)
• mannborg sprzedam (4)
• fisharmonia produkcja (4)
• chce kupić harmonię trzyrzędową (3)
• hofberg fisharmonie (3)
• kotykiewicz titz (3)
• harmonia trzyrzędowa wesołowski warszawa (3)
• t kotykiewicz (2)
• czy ktoś chce kupic organy mannborg (2)
• fisharmonia historia warszawa (2)
• ORGANY HOFBERG (2)
• mieszczanowski (1)
• mannborg organy (1)
• mannborg harmonium allegro (1)
• mannborg (1)
• yuguochao@zte com cn loc:PL (1)
• organy kościelne fisharmonia (1)
• pianino antyk W Jahne cena (1)
• pianino Mannborg (1)
• piotr szkielski (1)
• producent fisharmonii (1)
• skup harmoni p stamirowskiego (1)
• sołyga fisharmonie (1)
• wytwornia fisharmonii w bydgoszczy (1)
• kto to są fabrykanci (1)
• jan kisała handzlluwka (1)
• komołow warszawa fisharmonia (1)
• alojzy konieczny organmistrz (1)
• ars janusz musialik (1)
• eolomelodykon musialik (1)
• fabrykanci z kielc (1)
• fis harmonia mannborg (1)
• fisharmonia a drygas (1)
• fisharmonia manneborg (1)
• fisharmonia wagner (1)
• harmonia p stamirowski rok 1945 cena (1)
• harmonie trzyrzędowa allegro (1)
• Horszowski-skład fortepianów (1)
• jaka jest wartosc Fisharmonia Mannborg (1)
• chopin fisharmonia (1)
• janusz musialik fisharmonia (1)
• kisała instrumenty (1)
• komołow fisharmonia (1)
• alojzy bartoszewski producent fortepianów (1)