Produkcja fortepianów w przedwojennym Wrocławiu

W zasadzie, nie powinienem pisać “przedwojennym”, gdyż w powojennym Wrocławiu zostało tyle samo produkcji fortepianów, ile rdzennych mieszkańców – Niemców. Szkoda, że wraz z wymianą ludności do miasta nie trafili różni tam Janowie Śliwińscy i inni Galicjanie… Z drugiej strony, co czekałoby ich w warunkach socjalistycznej rzeczywistości? Klepanie kiepskich pianin “dla ludu” w fabryce “Vratislawianka”?

W niemieckim Wrocławiu, czyli Breslau, przemysł fortepianowy był bardzo rozwinięty. Pierwszego znanego w ogóle mistrza produkującego instrumenty klawiszowe – G. Baumgartena (zachowała się wzmianka o jego klawesynie) notowano w roku 1635. Pierwszą dużą manufakturą, produkującą fortepiany na skalę przemysłową była słynna firma “Traugott Berndt”, jedna z najdłużej działających w tym mieście – w latach 1837-1945 wyprodukowała ona około trzech tysięcy pianin i fortepianów. Zresztą, powyższa liczba, podzielona przez ponad sto lat historii firmy, wskazuje na bardzo ograniczoną liczbę wyprodukowanych instrumentów. Może to wskazywać na pewną elitarność jej produkcji, gdyż, gdyby była ona jedynie małym zakładzikiem o znikomych obrotach, nie przetrwałaby w warunkach sporej konkurencji ponad setki lat! Jej instrumenty trafiały nie tylko na lokalny, dolnośląski rynek, ale i wgłąb Niemiec, do Polski pod zaborami, a nawet do carskiej Rosji, gdzie pojedyncze egzemplarze spotykane są do dzisiaj. Właścicielem jednego z fortepianów Berndta był słynny szczeciński kompozytor Carl Loewe. Biorąc udział w różnych regionalnych wystawach przemysłowych, od lat 1880-ych do roku 1912 firma zdobyła kilka medali srebrnych i jeden złoty, co w świetle ówczesnych praktyk nie jest liczbą szczególnie dużą. Ale, jak wiadomo (zwłaszcza dziś!), ani wygrane, ani niewygrane konkursy nie stanowią miarodajnej oceny kunsztu muzyka – co z łatwością i nie bez powodu można powiedzieć również na temat produkcji fortepianów.

Niewiele jednak wiadomo o produkcji tej nieprzeciętnej firmy, gdyż dokumentacja firmowa, podobnie jak i sama firma, uległa zniszczeniu w roku 1945.

Traugott Berndt (1797 – po 1874? lub 1867?), Johann Karl Traugott Berndt, zwykle nie pozostawiał w swoich instrumentach numerów seryjnych. Tak, na kilka instrumentów, znanych mi z autopsji, lub wśród instrumentów, opisanych szczegółowo w internecie lub w różnych publikacjach, żaden nie jest zaopatrzony w numer opusowy (seryjny). Dość powiedzieć, że nawet w moim własnym fortepianie Traugotta Berndta nie natrafiłem na żaden ślad numeru seryjnego! Skąd zatem wiem o trzech tysiącach wyprodukowanych instrumentów? Otóż w jednym z pianin znalazłem jednak odręcznie napisany numer, i był to numer 2793. Z kolei samo pianino najpewniej pochodziło z lat 1890-1900, co ustaliłem na podstawie obserwacji jego mechanizmu, rozwiązań technicznych, zdobnictwa itd. Stąd powstało ogólne przypuszczenie, że do roku 1945 mogło powstać łącznie ok. 3000-3200 instrumentów. Niestety, wojna i zaniedbania powojenne sprawiły, iż w chwili obecnej szersze badania w tym zakresie są bardzo utrudnione, o ile w ogóle możliwe.

Oprócz Traugotta Berndta, we Wrocławiu istniało wiele innych firm, większych lub mniejszych, mniej czy bardziej sławnych, które na wstępie (odnośniki do klikania) ujmę w kolejności alfabetycznej, natomiast w części właściwej (opisy) postaram się ułożyć w kolejności chronologicznej (w nawiasach podaję lata funkcjonowania firmy, o ile są mi znane). Stąd kolejność nazwisk nie jest jednakowa.

Bauer in Breslau
Traugott Berndt, Breslau
Heinr. Ph. Bessalié, Hof-Instrumentenbauer […] in Breslau
Max Bocksch, Breslau
C. A. Bowitz
Gottlieb Brand
Bruno Czerwenka
Hermann Engelhardt
Ernst Fischer – Lichtenberg, Breslau
Erwin Fricke
J. Glenz, Breslau
J. Grosspietsch, Breslau
A. Hader
Karl Hiller, Breslau
C. Höhne, Breslau
Alfred Hüttner, Breslau
Paul Janssen in Breslau
Kuhlbörs
F. Kuhlboers Breslau, Fried. Kuhlboers in Breslau
F. Kuhlboers & C. Scholtz / Breslau
Kuhlboers & Scholtz’s Nachfolger (E. Abend)
Kuhlboers jun. & Schubert
Ignaz Leicht
Liebetanz & Richter
Lutz & Co.
Julius Mager, Breslau
Th. Müller, Breslau
Georg Neumann, Breslau
Eduard Pohl
Ottokar Pour
Carl Quandt
Theodor Raymond in Breslau
Jacob Rohmann, Breslau
Rossmann
M. Schmidt, Breslau
Schnabel in Breslau
Fritz Schulz, Breslau
A. Schwarzer
P. Schwarzer
Louis Seliger & Sohn Breslau
J. Thiess
Wilh. Velten Breslau
C. Vieweg, Breslau
M. Walsmann, Breslau
Franz Welck, Breslau
P. F. Welzel, Breslau
Wiener & Futter, Breslau
E. Wilke

  • Kuhlbörs (1790-1876). Założycielem firmy był Johann Friedrich Kuhlbörs (ok. 1765 – po 1832), który założył ją w 1790 i prowadził do 1828, budując kilkaset fortepianów (znany jest m.in. numer 388); po nim w 1828 firmę przejął jego syn, Friedrich Wilhelm Kuhlbörs (ok. 1801-1856). W latach 30-ych (ok. 1833) firma nazywała się przejściowo “Kuhlboers jun. & Schubert”, jako że doszło do tymczasowej spółki młodszego Kuhlboersa z Schubertem. Ok. roku 1860, po śmierci F. W. Kuhlboersa, firma nazywała się “F. Kuhlboers & C. Schol[t]z” oraz “Kuhlboers & Scholtz’s Nachfolger (E. Abend)”.
  • Ignaz Leicht (1790-1841). Po śmierci Leichta w roku 1835 jego zakład przez 2 lata prowadził Traugott Berndt; potem – aż do roku 1841 – Franz Welck.
  • Jacob Rohmann (ok. 1800-59)
  • Bauer in Breslau (ok. 1815/20-1832?). Jedyny znany dziś fortepian, sygnowany “Bauer in Breslau”, znajduje się w prywatnym posiadaniu na Węgrzech. Jest to wczesny typ fortepiano, z klawiaturą od FF, co sugeruje okres powstania ok. 1815-20. Jednocześnie, w roku 1832 jest we Wrocławiu notowany fortepianmistrz Bauer, który może być (choć nie musi) tą samą osobą (lub np. jej synem?). Rozpoznanie w obu przypadkach jest utrudnione ze względu na brak imienia bądź inicjału.
  • C. A. Bowitz (ok. 1820-40)
  • Gottlieb Brand (1825-45)
  • Rossmann (od ok. 1830)
  • P. F. Welzel (1835-1945; spotykana również nieprawidłowa wersja “P. F. Wetzel” oraz “Wenzel”). Najdłużej działająca firma wrocławska. W roku 1885 firma wyprodukowała swój 1000. instrument. W roku 1945, tuż przed zniszczeniem, powstał instrument nr 15200. Wg innych źródeł, w roku 1914 firma “Welzel” połączyła się z firmą “A. Schütz & Co.” z Brzegu i od roku 1915 nazwa “Welzel” nie była używana. Jako jednego z niewielu wrocławskich producentów pianin i fortepianów, posiadamy wykaz numerów seryjnych Welzela, co pozwala określić rok produkcji każdego jego instrumentu. Litery “P. F.” oznaczają Paula i Floriana Welzlów – syna i ojca.
  • Heinrich Philipp Bessalié (1835 – po 1867). Heinrich Philipp Bessalie (1800-1856) odbywał praktykę zawodową w czołowym wiedeńskim zakładzie J. B. Streichera. Jego fortepiany uzyskały wspaniałe odzewy czołowych europejskich pianistów, m.in. Liszta, Thalberga i Henselta. Firma działała również po śmierci Bessaliego (prowadzona prawdopodobnie przez spadkobierców). Po ostatniej notowanej wystawie (Paryż, 1867) działalność firmy pozostaje nieznana. Fortepiany firmy Heinrich Philipp Bessalie do dzisiaj zachowują się w kolekcjach muzealnych i posiadaniu prywatnym.
  • E. Wilke (również być może “Wilkie”; 1835-1840); po roku 1840 firma przeniosła się do Szczecina.
  • Traugott Berndt (1837-1945), o którym wyżej. W roku 1835 Berndt przejął zakład po Ignazu Leichcie, lecz już 2 lata później wybudował swój własny warsztat, przekazując prowadzenie zakładu Leichta Franzowi Welckowi. Data śmierci Traugotta Berndta nie jest znana. Wiadomo, że jego zakład w 1867 r. trafił w posiadanie niejakiego Kellnera, w 1904 – w ręce Eduarda Pohla i Hermanna Vaillanta, później zaś – od 1937 – w ręce Erwina Fricke. Nie wiadomo, czy nazwy “Traugott Berndt” używano do samego końca istnienia firmy, czy ją przemianowywano na nazwiska kolejnych właścicieli. Np. wiadomo, iż Eduard Pohl produkował instrumenty pod swoim własnym nazwiskiem. Czy robił to równolegle z marką “Traugott Berndt”, czy zastąpił ją swoim nazwiskiem – nie da się obecnie ustalić. Wiadomo tylko, że nazwa “Traugott Berndt” z pewnością była używana (nadawana instrumentom) jeszcze w roku 1912. Fabrykę Berndta doszczętnie zniszczono pod koniec II wojny światowej.
  • Franz Welck (1841-1886?); spotykana również pisownia “Franz Welk”. Zbudował co najmniej kilkaset instrumentów (numer 337 pochodził roku 1847), produkując średnio 50-60 fortepianów rocznie. Franz Wenzel (Wacław) Welck (1801-1886), rodem z bohemskich Niemców, odbył solidne fachowe wykształcenie w różnych niemieckich warsztatach fortepianowych; w latach 1825-35 praktykował we wrocławskim zakładzie Ignaza Leichta (do jego śmierci). Po śmierci Leichta jego zakład przejął konkurent – Traugott Berndt, lecz już w 1837 Berndt wybudował swój własny zakład, a prowadzenie warsztatu po Leichcie ponownie przejął Welck – do roku 1841, kiedy również wybudował własny zakład. W latach 1837-41 zakład Leichta, prowadzony przez Welcka, wybudował 300 fortepianów. Później, po przybraniu własnej “tożsamości”, Welck prawdopodobnie zaczął numerować swoje fortepiany od zera (stąd nr 337 z roku 1847). Produkował również pianina.
  • Theodor Raymond (ok. 1845-50), mało dziś znany budowniczy fortepianów i pianin. Jeden z jego fortepianów (z mechaniką wiedeńską, o skali zaczynającej się od CC) był w ostatnich latach sprzedawany na aukcji.
  • J. Grosspietsch (od ok. 1848, wg innych danych – od 1866). Pierwotnie magazyn, wypożyczalnia i sklep pianin i fortepianów, w późniejszym okresie – również produkcja własna pianin (prawdopodobnie do I wojny światowej). Johannes Grosspietsch zmarł w 1901 roku; firmę prowadzili m.in. Robert Heckel oraz członkowie rodziny. Być może, różnica w datach powstania firmy wynika z istnienia dwóch różnych osób o tym samym nazwisku, lub też z powodu sprzedaży przez Grosspietscha instrumentów innych wytwórców. Z jednej strony, znane jest pianino sygnowane jako “Niederlage von J. Grosspietsch, Breslau”, numerem opusowym 2575 i datą 18 lipca 1848 (być może, cudzej produkcji?), z drugiej strony, w roku 1941 firma Grosspietsch świętowała swoje 75-lecie, co wskazuje na rok założenia 1866. Z trzeciej strony, znany jest fortepian, sygnowany przez Grosspietscha, o zmniejszonej skali i wyglądzie właściwym dla okresu sprzed 1850. Trudno sobie wyobrazić, żeby firma pod koniec XIX wieku zajmowała się sprzedażą wiekowych, “przestarzałych” (jak wówczas uważano) fortepianów.
  • Julius Mager (ok. 1856), budowniczy fortepianów i pianin. Dwa jego fortepiany, w tym jeden z mechaniką wiedeńską, widziane były w ostatnich latach na aukcjach. “Mager frères, facteurs de Pianos a Breslau” (czyli Bracia Mager, fabrykanci fortepianów we Wrocławiu) – tak jest sygnowany pewien fortepian, być może nawet starszy od instrumentów Juliusa Magera.

Później, po roku 1860, powstały inne firmy, produkujące przeważnie pianina, takie jak

  • Theodor Müller (ok. 1860 – po 1893). Jego zakład zbudował powyżej 100 instrumentów (zachowany jest fortepian nr 106 z lat 1860-70-ych); prowadził również skład (magazyn) fortepianów.
  • P. Schwarzer (1880 – po 1893). Relacje z firmą A. Schwarzer nie są ustalone.
  • Carl Vieweg (spotykana również nieprawidłowa wersja nazwiska “Vierweg”) (przed 1881 – po 1896); znany jest jego fortepian krzyżowy z lat 1880-90-ych. Wyprodukował ponad 920 instrumentów (dokładna liczba nie jest znana). Firma wzmiankuje się w prasie z roku 1881, kiedy na wrocławskiej wystawie komercyjno-przemysłowej (Schlesische Gewerbe & Industrie-Ausstellung Breslau) wystawiła swój instrument (zrelacjonowany po angielsku jako “vertical grand”. Cóż to takiego?).
  • Wilhelm Velten (Wilh. Velten Breslau) (zał. 1881, działał również w 1902; wg innych danych firma powstała w roku 1902 i działała co najmniej do roku 1936)
  • Schnabel (Michael Schnabel, Schnabel’s Pianoforte-Fabrik) (1814 – ok. 1881?). Fabryka fortepianów założona przez Michaela Schnabla (23.09.1775, Nowogrodziec (Naumburg am Quieis) – 6.11.1842, Wrocław), brata Josepha Ignaza Schnabla, znanego kompozytora i dyrygenta, z orkiestrą którego występował Fryderyk Chopin. Na fortepianie M. Schnabla koncertował w roku 1843 Ferenc Liszt. Po śmierci Michaela Schnabla firmą zarządzali jego synowie: Carl (Karl) (pianista-wirtuoz i kompozytor, 2.11.1809-12.05.1881) oraz Julius (muzyk i pedagog). Przedstawiciel wytwórni Schnabla (Hermann Schulze) sprzedawał jej instrumenty w Szczecinie w roku 1851. Instrumenty wytwórni Schnabla należą dziś do najrzadszych. Dzieje firmy pozostają w większości nieznane.
  • A. Hader (wzmianka w roku 1886)
  • A. Schwarzer (wzmianka w roku 1886). Relacje z firmą P. Schwarzer nie są ustalone.
  • C. Höhne, Carl Höhne (1886 – po 1900)
  • Eduard Pohl (pierwsza wzmianka o istniejącej firmie w 1890 r.), od 1904 właściciel firmy “Traugott Berndt”.
  • M. Walsmann (1893 – po 1903; przedtem w latach 1886-93 w Głogowie).
  • Max Bocksch (lata 1890-te?) – produkcja pianin i fisharmonii.
  • Alfred Hüttner (1896 – ok. 1936). Fabryka mieściła się przy Ohlauerstrasse 65. Od roku 1925 stopniowo wygaszano działalność. Hüttner zmarł w roku 1936; w 1937 firma już nie istniała.
  • Hermann Engelhardt (wzmianki w latach 1900-1936)
  • Liebetanz & Richter (1902 – po 1909). Firma była znana z produkcji orkiestrionów (pianin-hybryd).
  • Carl Quandt (1903 – po 1906; ok. 1925 już tylko handel) – jedna z filii berlińskiej firmy; własna produkcja instrumentów.
  • Bruno Czerwenka (wzmianka w roku 1909)
  • Georg Neumann (1909-1936)
  • Fritz Schulz (1912 – po 1937)
  • Wiener & Futter, Breslau (ok. 1915) – firma produkująca również pianole oraz orkiestriony (szafy grające). Znane jest pianino o numerze 5870.
  • Lutz & Co. (1920 – ?)
  • Ottokar Pour (lata działalności nieznane, wzmianka w 1925 roku).
  • J. Thiess (lata działalności nieznane, wzmianka w 1925 roku).
  • Louis Seliger & Sohn Breslau (daty działania nieznane, wzmianka w 1926 roku).
  • Erwin Fricke – od 1937 lub 38 r. właściciel firmy “Traugott Berndt”.
  • J. Glenz (lata działalności nieznane)
  • Paul Janssen (lata działalności nieznane)
  • Ernst Fischer (lata działalności nieznane). Znane są pianina oznaczone jako “Ernst Fischer – Lichtenberg / Breslau”, co być może oznacza podwójne nazwisko (“Fischer-Lichtenberg”) lub wskazuje na “Lichtenberg” jako wrocławską dzielnicę (nie znam się na toponimice Wrocławia i nie wiem, czy taka dzielnica istniała).
  • M. Schmidt, Breslau (lata działalności nieznane)
  • Karl Hiller (Karl Hiller Breslau), (lata 1920-30-te). Znane jest pianino nr 2864. Inne pianino jest znacznie starsze, z lat 1880-ych (numer nieznany). Adres (podany na tabliczce firmowej): Neue Graupenstrasse 12.

i niektóre inne. Część z tych firm upadło podczas kryzysu ekonomicznego 1929-35; część – podczas “wyzwolenia” Wrocławia w roku 1945. 

Instrumenty firm Traugott Berndt, Kuhlbörs oraz Franz Welck są szczególnie cenione wśród admiratorów zabytkowych pianoforte. Z kolei inne firmy, zwłaszcza działające pod koniec XIX wieku, dość dokładnie podpadają pod opisanie, które zamieściłem tutaj. Ich instrumenty zachowały się do dzisiaj w pojedynczych egzemplarzach.

Ciekawostką może być fakt, że brzmienie m.in. jednego z wczesnych fortepianów Traugotta Berndta zostało utrwalono w postaci sampli, dostępnych do kupienia i wgrania w dowolny instrument elektroniczny, co pozwala mu potem brzmieć głosem Berndta podczas grania lub mechanicznego odtwarzania muzyki. Świadczy to m.in. o randze wrocławskiej firmy i o dostrzeżeniu znaczenia jej produkcji dla światowej historii fortepianu.

Powyższy szkic żadną miarą nie oddaje wszystkich aspektów, bogactwa i różnorodności budownictwa fortepianów we Wrocławiu. Jedynie nakreśla problematykę i zbiera razem firmy, czyje pianina i fortepiany dostępne są w chwili obecnej na polskim rynku. W celach szczegółowego zapoznania się z wrocławskim budownictwem fortepianowym, radzę zwrócić się ku publikacjom Krzysztofa Rottermunda.

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

  • pianino breslau (51)
  • przedwojenna wrocaw (40)
  • grosspietsch breslau (35)
  • georg neumann breslau (34)
  • j grosspietsch breslau (26)
  • pianino traugott berndt breslau (25)
  • pianino georg neumann breslau (23)
  • traugott berndt breslau (22)
  • traugott berndt (21)
  • pianino huttner breslau (17)
  • pianino p f welzel breslau (17)
  • Wilh Velten Breslau (16)
  • pianino j grosspietsch breslau (15)
  • pianino grosspietsch breslau (14)
  • HUTTNER BRESLAU (11)
  • carl quandt pianino (10)
  • pianino c vieweg breslau (9)
  • c vieweg breslau (9)
  • p f welzel breslau (9)
  • wilhelm velten breslau (8)
  • pianino neumann (8)
  • breslau pianino (7)
  • antykiallegro pinino (7)
  • pianino grosspietsch (6)
  • franz welck (6)
  • franz welck breslau (6)
  • pianina breslau muller (6)
  • Welck Franz (6)
  • przedwojenne fortepiany (6)
  • wiener futter breslau (5)
  • C HÖHNE BRESLAU (5)
  • P F Welzel (5)
  • pianino paul janssen Breslau (5)
  • pianino quandt (5)
  • pianino traugott berndt (5)
  • karl hiller breslau (5)
  • przedwojenne pianina (4)
  • plajer 1842 pianino (4)
  • alfred huttner breslau (4)
  • fortepian j grosspietsch-breslau (4)
  • wytwórca fortepianów Graugott Berndt (4)
  • przedwojenne pianino neumann (4)
  • j grosspietsch piano (4)
  • pianino franz welck (4)
  • pianino m walsmann (4)
  • fabryka wiener i futter orchestrion (4)
  • louis seliger & sohn (4)
  • pianino carl höhne 1886-1900 breslau (4)
  • schmidt & sohn piano (4)
  • pianino schulz Breslau (3)
  • m walsmann breslau (3)
  • fritz schulz breslau (3)
  • m schmidt breslau pianino (3)
  • friedrich wilhelm fortepian (3)
  • grosspietsch johannes historia firmy (3)
  • GEORG NEUMANN PIANINO WIELKOŚĆ (3)
  • karl hiller pianino (3)
  • pianino alfred huttner breslau (3)
  • fortepian sohn fritz 1835 (3)
  • karl hiller firma (3)
  • pianino breslau bau (3)
  • Grosspietsch (3)
  • heinrich pischner breslau (3)
  • piano georg neumann breslau (3)
  • bereg-penza@sura ru (3)
  • wiener & futter пианино (3)
  • seliger& sohn fisharmonie (3)
  • producent pianin wroclaw (3)
  • carl quandt (3)
  • schmidt i syn pianino (3)
  • Traugott Berndt Breslau antyk fortepian (3)
  • fabryka fortepianów breslau (3)
  • pianina breslau (3)
  • welzel breslau (3)
  • m schmitt breslau pianino (2)
  • louis seliger & sohn breslau (2)
  • traugut berndt (2)
  • m schmidt pianino (2)
  • traugott berndt pianino (2)
  • Louis Selinger & Sohn (2)
  • maetzke pianino (2)
  • p f welzel breslau a schulz (2)
  • th muller breslau piano (2)
  • theodor muller pianino (2)
  • max bocsch breslau (2)
  • MAX BOCKSCH BRESLAU (2)
  • traugott berndt klavier (2)
  • max bocksch (2)
  • traugott berndt cena (2)
  • marki fortepianów przedwojennych (2)
  • warszawa pl franz welck (2)
  • klavier von f kuhlbörs & c scholtz (2)
  • J Grosspietsch (2)
  • wroclaw velten (2)
  • Industrieausstellung Breslau 1857 piano (2)
  • huttner pianino (2)
  • ych fortepianów (2)
  • hof- pianoforte- magazin j grosspietsch (2)
  • hof pianoforte magazin j grosspietssch breslau (2)
  • hof pianoforte magazin j grosspietsch breslau (2)
  • z jakiej rodziny pochodzi fridrich wilchelm neumann (2)
  • wroclaw fortepian 1800 (2)
  • wilhelm velten breslau 8 фортепиано (2)
  • Welzel Breslau piano (2)
  • welzel fabryka fortepianow (2)
  • pianino louis seliger & sohn breslau (2)
  • karl fricke (2)
  • julius mager breslau (2)
  • Wiener & Futter Breslau (2)
  • j grosspietsch breslau trova foto modello (2)
  • j grosspietsch breslau klavier (2)
  • hof instrumentenbauer heinrich ph (2)
  • pianino vieweg (2)
  • pianino janssen (2)
  • piano wenzel & muller (2)
  • Pianino J GROSSPIETSCH Robert Heckel Breslau (2)
  • pianola breslau (2)
  • pianino J Grofspietch breslau (2)
  • pianino heinrich wilke (2)
  • pianino grosspietsch breslau goldmann piano-magazin breslau (2)
  • przedwojenna firma z wrocławia (2)
  • piano janssen rok produkcji (2)
  • pianino lutz&co breslau (2)
  • pianino muller breslał kupię (2)
  • pianino wiener futter breslau (2)
  • pianino th muller (2)
  • pianino wiener&futter (2)
  • pianiono Huttner Breslau (2)
  • piano bessalié (2)
  • pianino p f welzel (2)
  • piano breslau (2)
  • pianino Muller z XIX wieku (2)
  • przedwojenna wytwórnia fortepianów w Polsce (2)
  • pianino goerlitz (2)
  • pianino breslau C VIEWEG (2)
  • SPRZEDAM PIANINO ERNST FISCHER (2)
  • pianino berndt (2)
  • SZAFY GRAJĄCE SPRZED 1920 ROKU (2)
  • szkic fortepiana (2)
  • pianina traugott (2)
  • pianina przedwojenne niemieckie warszawa (2)
  • th faulhaber breslau (2)
  • pianino breslau cena (2)
  • pianino breslau data (2)
  • pianino Breslau Muller (2)
  • przedwojenni producenci pianin (2)
  • pianino g hohne breslau (2)
  • quandt pianino (2)
  • pianino carl vieweg breslau (2)
  • pianino carl quandt (2)
  • schmidt pianino (2)
  • pianino breslał (2)
  • pianino breslau numer seryiny (2)
  • 1880 fritz sohn wien (2)
  • fisharmonia muller (2)
  • grofspietsch (2)
  • fortepian scholz breslau (2)
  • ekspertyza pianino pfwelzel (2)
  • franz welck пианино (2)
  • fortepian traugott berndt breslau (2)
  • firma grosspietsch breslau (2)
  • georg neumann breslau klavier (2)
  • c vieweg breslau piano (2)
  • grospietlch breslau pianina (2)
  • fortepian traugot berndt breslau dla marianny orańskiej (2)
  • friedrich wilhelm od fortepianu (2)
  • fritz schulz pianino (2)
  • carl vieweg breslau pianina (2)
  • friedrich wilhelm bec fortepian (2)
  • breslau pianino strojenie (2)
  • fisharmonia j grosspietsch breslau (2)
  • ernst fischer hoflieferant lichtenberg breslau (2)
  • fortepian heinr ph (2)
  • heckel robert klavier (2)
  • breslau piano (2)
  • carl vieweg klavier (2)
  • fortepian j grosspietsch (2)
  • grosspietsch pianino (2)
  • Breslał zabytkowy fortepian (2)
  • produkcja pianin Breslau (1)
  • przedwojenna fabryka pianin breslau (1)
  • piano with wilh velten breslau on it (1)
  • Pianoforte Magazin Eduard Maetzke Goerlitz Nr 63 (1)
  • przedwojenna fabryka fortepianow breslau (1)
  • produkcja pianin wrocław (1)
  • elzbieta hiller (1)
  • ernst fischer breslau (1)
  • produkcja instrument?w loc:PL (1)
  • polskie pianina z wrocławia (1)
  • dura lex sed lex kontekst historyczny (1)
  • przedwojenni wytworcy (1)
  • przedwojenny breslau (1)
  • przedwojenny fortepian (1)
  • przedwojenny spis ludnosci wrocław breslau (1)
  • przedwojenny wrocław znani ludzie (1)
  • r heckel hoflieferant (1)
  • robert falkowski fortepian (1)
  • Robert Heckel (1)
  • carl vieweg Wrocław (1)
  • cena pianina przedwojennego (1)
  • Cena Pianina WILH VELTEN BRESLAU (1)
  • przedwojenna wroclaeska fabryka pianin (1)
  • przedwojenna wroclaw data zalozenia (1)
  • daty produkcji fortepian j fritz (1)
  • przedwojenne fabryki wrocławia (1)
  • cena pianino traugott berndt (1)
  • przedwojenne marki niemieckie (1)
  • przedwojenne nazwiska we wroclawiu (1)
  • eduard maetzke (1)
  • pianino müller - (1)
  • pianino przedwojenne breslau (1)
  • firmy przedwojennego breslau (1)
  • pianino quandt wroclaw cena (1)
  • firma produkujaca fortepiana upadla w 1937 (1)
  • pianino traugott (1)
  • firma carl vieweg breslau (1)
  • fabryki przedwojennego wroclawia (1)
  • pianino traugott berndt cena (1)
  • pianino produkowane w wrocławiu (1)
  • pianino paul schmidt (1)
  • pianino muller breslau (1)
  • pianino muller z którego wieku (1)
  • fortepian Fritz Schulz (1)
  • Fortepian Franz welck breslau (1)
  • Pianino Neumann Breslau (1)
  • pianino niemieckie bauer (1)
  • Florian Welzel Breslau piano (1)
  • pianino muller (1)
  • pianino traugott brendt breslau (1)
  • pianino velten breslau (1)
  • fabryki pianin we wrocławiu (1)
  • pianiono wrocław (1)
  • f kuhlbörs & c scholtz (1)
  • F Grosspietsch Breslau (1)
  • ernst fischer-lichtenberg breslau фото (1)
  • ernst fischer пианино цена (1)
  • piano magazin a grosspietsch (1)
  • ernst fischer lischtenberg breslau (1)
  • piano schmidt sohn (1)
  • f wezel breslau wartosc fortepianu? (1)
  • pianio lutz iformacje ogulne (1)
  • PIANINO VIEWEG BRESLAU cen (1)
  • pianino waldenburg (1)
  • pianino wiener & futter opinie (1)
  • fabryka wiener i futter grammophon (1)
  • fabryka wiener i futter (1)
  • pianino wilhelm velten (1)
  • pianino zdobione a schutz & co brieg nr seryjny 5098 (1)
  • pianinobreslau (1)
  • piano vieweg (1)
  • rok produkcji quandt carl (1)
  • Welck Franz- produkcja fortepianów (1)
  • wiener and futter breslau (1)
  • berndt traugott (1)
  • berndt klavír wroclaw (1)
  • Wilh Velten Breslau upright piano (1)
  • alfred möller - klavierbau (1)
  • alfred huttner breslau piano (1)
  • wilhelm velten breslau piano (1)
  • wilhem miller pianino (1)
  • breslau (1)
  • breslau 1820 (1)
  • breslau m schmidt (1)
  • breslau grosspietsch (1)
  • breslau fortepiany (1)
  • welzel gdansk (1)
  • welzel pianino (1)
  • welzel przemysl (1)
  • welzel z kad pochodzi to nazwisko (1)
  • wielkość przedwojennego breslau (1)
  • a huttner piano (1)
  • wroclaw pianina velten (1)
  • wroclaw stroiciel pianin (1)
  • 2 wojna firma max scholz breslał vi (1)
  • 19 wiek pianino (1)
  • zabytki przedwojennego wrocławia (1)
  • бреслау пианино (1)
  • пианино franz welck breslau cemetery (1)
  • пианино louis seliger & sohn (1)
  • пианино модели Josef Glenz фирмы Breslau (1)
  • цена PAULLANGNER BRESLAU (1)
  • wytwórnia pianin wrocław (1)
  • wytwornia pianin w breslau (1)
  • a hader pianina (1)
  • wroclaw velten fortepian (1)
  • wrocław fortepian j (1)
  • Wrocław franz welck (1)
  • www pianino wiener&futter breslau (1)
  • wykaz firm produkujacych fortepiany scholz (1)
  • @thiess com au loc:PL (1)
  • wytwórnia pianin breslau (1)
  • цена на рояль wien 1890 j b streicher (1)
  • breslau pianina (1)
  • schmidt alfred breslau (1)
  • strojenie p f welzel breslau (1)
  • carl julius quandt biografia fabryka pianino (1)
  • Carl höhne breslau 1886 (1)
  • T H Muller Breslau pianino z 1883 (1)
  • Targouut bernt pianino (1)
  • Carl höhne breslau (1)
  • th mueller breslau pianino (1)
  • th muller breslau pianino (1)
  • streicher piano cena (1)
  • STREICHER fortepian (1)
  • carl vieweg (1)
  • carl schmidt sohn noże opinie (1)
  • schmidt sohn pianino (1)
  • schmidt und sohn breslau (1)
  • carl quandt piano (1)
  • składu fortepianów wroclaw (1)
  • carl quandt hoflieferant (1)
  • sprzedam pianino seidel (1)
  • carl hiller piano (1)
  • carl hiller breslau (1)
  • Theodor Raymond piano (1)
  • traugut berndt breslau pianina (1)
  • traugut berndt breslau piano (1)
  • velten pianino (1)
  • velten zabytki (1)
  • vieweg breslau (1)
  • vilh velten breslal (1)
  • vilh velten breslau (1)
  • w jakich latachy było produkowanie pianino schmidt (1)
  • traugott bernut (1)
  • breslau spis mieszkańców (1)
  • traugoldt berntd (1)
  • C VIEWEG BRESLAU пианино 1881 цена (1)
  • piano neumann breslau (1)
  • traugott berndt breslau cena (1)
  • Traugott Berndt Breslau firma (1)
  • c vieweg (1)
  • traugott berndt fortepiano (1)
  • traugott berndt looking for information (1)
  • walsmann breslau (1)
  • pianino marki wenzel & müller (1)
  • katalog PF Welzel Breslau (1)
  • Louis seliger & sohn piano (1)
  • Louis Seliger & Sohn” wymiary (1)
  • louis seliger breslau (1)
  • louis seliger i sohn (1)
  • louis seliger sohn breslau (1)
  • louis seliger sohn breslau pianino (1)
  • Louis seliger& sohn Breslau (1)
  • louis seliger&sohn (1)
  • louis seliger & sohn breslau pianino ile kosztuje (1)
  • louis seliger & sohn breslau pianino (1)
  • klavier breslau traugott Berndt (1)
  • klavier grosspietsch kattowitz (1)
  • georg neumann pianino (1)
  • klavier-niederlage opis (1)
  • konserwacja zabytków w latach 1820-40 (1)
  • Kuhlbörs & Scholz Breslau (1)
  • louis hildt piano (1)
  • georg neumann breslau - pianino (1)
  • georg neumann - klawisze (1)
  • georg friedrich velten breslau (1)
  • fritz und sohn fortepian (1)
  • max leicht wrocław (1)
  • muller heinrich wytwórca fortepianów (1)
  • ohlauerstrasse 65 (1)
  • orchestrion tabliczka (1)
  • friedrich kuhlbors fortepiany (1)
  • fridrich wilhelm fortepiany (1)
  • P F WELZEL BRESLAU rok produkcji 1877 (1)
  • p f welzel piano (1)
  • friedrich wilhelm fortepian bec (1)
  • max bocksch wikipedia (1)
  • fritz traugott schulz (1)
  • Maetzke Eduard/Görlitz piano (1)
  • maetzke max bocksch breslau cena (1)
  • fritz schulz breslau пианино (1)
  • fritz schulz breslau pianino (1)
  • max bocksch baslau (1)
  • friedrich wilhelm od fortepianow (1)
  • max bocksch breslau wikipedia (1)
  • paul florian welzel (1)
  • georg neumann producent pianin (1)
  • heinrich miller pianino (1)
  • huner breslau pianino (1)
  • HUTTNER BRESLAU-ILE KOSZTUJE PIANINO (1)
  • Hüttner in Breslau (1)
  • grosspietsch klavier (1)
  • hutyner breslau (1)
  • ignaz leicht wroclaw (1)
  • ile kosztuje pianino breslau (1)
  • grosspietsch johannes pianina (1)
  • hohne breslau graupenstraße (1)
  • grosspietsch Pianoforte (1)
  • Heinrich Muller pianino z 1809 gdzie produkowane (1)
  • heinrich philipp bessalie (1)
  • heckel wrocław (1)
  • hermann engelhardt breslau (1)
  • hof piano forte breslau (1)
  • hagen niemcy oddam za darmo müler str (1)
  • hader breslau piania (1)
  • Hof Pianofoste Magazin J GROSSPIETSCH (1)
  • industrieausstellung breslau pianina (1)
  • j fritz & sohn (1)
  • j grofspietsch breslau pianino (1)
  • jb streicher & sohn cena (1)
  • johann fritz klavir (1)
  • josef glenz breslau (1)
  • josef glenz breslau pianino (1)
  • josef grund fortepian (1)
  • gorg neumann pianino (1)
  • glenz pianino (1)
  • georgneumannbreslau (1)
  • j grosspietsch piano wycena (1)
  • grospietch pianina (1)
  • grosspietsch breslau pianino (1)
  • grosspietlch breslau (1)
  • j grosspietsch breslau 1866 создал фирму (1)
  • j grosspietsch breslau cena (1)
  • grospietch pianino (1)
  • j grosspietsch fortepian (1)
  • J Grosspietsch numery opusowe (1)
  • j grosspietsch pianino (1)
  • george neumann breslau (1)
  • Paul German instrumenty przedwojenne (1)
  • pianino c vieweg breslau cena (1)
  • fortepian traugott berndt opinie (1)
  • pianino georg neumann breslau opinie (1)
  • pianino georg neumann opinie (1)
  • pianino grospitsch (1)
  • pianino gross (1)
  • fortepian traugott berndt (1)
  • fortepian traugot berndt breslau (1)
  • pianino guandt (1)
  • pianino georg neumann (1)
  • fortepian traugut bernt ceny (1)
  • fortepian wrocław (1)
  • fortepian wroclaw (1)
  • fortepian wilhelm z 1914 (1)
  • Pianino F Welzel Breslau 1877 (1)
  • pianino firma wrocław (1)
  • pianino firmy grosspietsch inhaber: robert heckel hoflieferant breslau (1)
  • pianino frans welck (1)
  • fortepian wilhelm (1)
  • pianino heinrich muller (1)
  • FORTEPIAN THEODOR BRESLAU (1)
  • pianino huttner (1)
  • pianino kattowitz (1)
  • pianino klose breslau (1)
  • fortepian j fritz sohn (1)
  • pianino louis seliger and sohn (1)
  • pianino louis seliger and sohn breslau (1)
  • fortepian j fritz (1)
  • fortepian huttner breslau (1)
  • pianino maetzke max bocksch breslau cena (1)
  • pianino karl hiller (1)
  • pianino j grosspietsch robert heckel breslau-katrowitz (1)
  • j seidel piano breslau (1)
  • pianino huttner breslau 1904 r (1)
  • fortepian szkic (1)
  • pianino j grosspietsch (1)
  • pianino j grosspietsch breslau antyk cena (1)
  • pianino j grosspietsch breslau cena (1)
  • pianino j grosspietsch breslau opis pianina (1)
  • fortepian kolel (1)
  • pianino marki wenzel (1)
  • fortepian wymiary fritz & sohn (1)
  • Paul German pianina przedwojenne (1)
  • pianina marki berlinskie przedwojenne (1)
  • pianina produkowane we wroclawiu (1)
  • franz welk piano (1)
  • pianina przedwojenne spis producentów (1)
  • pianina przedwojennego wrocławia (1)
  • pianina wiener i futter breslaw (1)
  • pianina z breslau (1)
  • pianina z niemiec breslal (1)
  • pianina louis seliger & sohn (1)
  • pianina j grosspietsch (1)
  • pf welzel (1)
  • pf welzel breslau (1)
  • pf welzel breslau piano (1)
  • pfelzer breslau pianino (1)
  • fredrich wilhelm od fortepianow (1)
  • franz wenzel welck (1)
  • pianina Breslau Welzel (1)
  • pianina Heinrich Müller pianina (1)
  • pianina zabytkowe heinrich (1)
  • pianinao huttner breslau (1)
  • Pianini wyprodukowane we wroclawiu (1)
  • fortepian z wrocławia (1)
  • pianino breslau piano forte 1917 (1)
  • Pianino Breslau TRAUGOTT BERNDT (1)
  • pianino breslau traugott berndt szczegółt (1)
  • pianino breslau traugott berndt szczegóły (1)
  • pianino breslau velten numeracja (1)
  • pianino breslau wrocław (1)
  • Pianino Breslav (1)
  • fortepian z XIX w (1)
  • pianino breslau huttner cena (1)
  • franz welck piano (1)
  • franz baenel und sohn pianino (1)
  • fotrepian shmidt and sohn (1)
  • fortepiany z przedwojennego wrocławia (1)
  • fortepiany wrocław (1)
  • fortepiany niemieckie przedwojenne (1)
  • fortepiany breslau (1)
  • pianino breslau eklektyczne (1)
  • fortepian z breslau (1)

  1. Witaj, jestem właścicielką fortepianu Traugotta z okresu? gdy uhonorowano firmę tytułem Hof-Instrumentenmacher Jej Królewskiej Wysokości Księżniczki Marianny Niderlandzkiej (1845?), taka bowiem inskrypcja (bez dat) znajduje się na klapie fortepianu. Fortepian do 1987 r. był regularnie strojony i wykorzystywany. Jest prostostrunowym fortepianie o drewnianym stelażu. Marzę o jego renowacji, bo miał dość burzliwą historię i chciałabym go doprowadzić do oryginalnego wyglądu i stanu. W rodzinie jest od pokoleń i jeździł a w zasadzie tułał się po Polsce, stąd np. przemalowanie czy strata pedałów.

  2. Witam! Jestem w posiadaniu fortepianu Traugot Bernt i znalazłem na nim numer pisany ołówkiem 1884 .ostatnio zaprosiłem stroiciela i znawce tematu Pana Gorczyce który wycenił mój fortepian na ok.50 tyśprzed renowacją i powiedział że w polsceto unikat?

    • Witam,
      pan “znawca tematu” najwyraźniej chce namówić Pana na renowację tego fortepianu. Ta kwota jest absurdalna.
      W Polsce unikatem jest wiele rzeczy, zdrowego rozsądku nie wyłączając.

    • Да, присылайте фотографии (снаружи и внутри) и описание инструмента (когда и сколько играли, настраивали, ремонтировали…), а также, где продаётся, на каком этаже и сколько времени есть на продажу. Имэйл в закладке “Контакт”.

  3. Witam, jestem w posiadaniu pianina Karl Hiller breslau, stoi kurzy się, nie wiem czy to jest coś warte, chciałbym się tego pozbyć z domu ale w jakiś sensowny sposób…

    • To nie pierwszy instrument, który jest sygnowany jednocześnie przez producenta i sprzedawcę – w przypadku Grosspietscha widziałem też inne podobne instrumenty. Myślę, że głównym “murzynem literackim” był jednak ktoś inny, kto swoich instrumentów NIE sygnował.

Skomentuj Patrycja Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *