Produkcja pianin i fortepianów w Legnicy przed 1945 rokiem

Gdy dzisiaj przechadzamy się po Legnicy, co odczuwamy oprócz rozczarowania? Niech mnie oburzeni mieszkańcy ukrzyżują, ale prawdę należy mówić: cały Dolny Śląsk wygląda dziś tak, jakby przejęty został dopiero wczoraj. Niezagospodarowany, niepotrzebny, zbyteczny… Czym jest dziś Legnica, jak nie marną podwrocławską prowincją, gdzie życie obraca się niemal jedynie dookoła miejskich chwastów – banków, aptek i ciucholandów? O czym myślimy, patrząc na podłą gomułkowską zabudowę rynku, zburzonego już po wojnie ponoć w celu “dostarczenia gruzu do odbudowy Warszawy”, jak utrzymują dzisiaj mieszkańcy (czyżby w samej Warszawie zabrakło gruzu?)?

Czy oby o tym, że kilkaset lat temu Legnica tętniła życiem muzycznym? Że do dzisiaj zachowały się ogromne tabulatury organowe, stworzone w tym mieście, na potrzebę miejscowych kapeli? Że jeszcze kilkadziesiąt lat temu to nieduże miasto było jednym z kluczowych niemieckich ośrodków przemysłu fortepianowego? Że w ciągu zaledwie stu lat w jakimś tam kresowym Liegnitz pracowało więcej budowniczych fortepianów, niż przez całą historię w stołeczym, dajmy na to, Rzymie?

Nie ma chyba potrzeby opisywać szczegółowo historię światowej sławy firmy Seiler, funkcjonującej do dzisiaj. Historia ta jest w internecie; niech ją przepisują ci, którzy nie są w stanie stworzyć własnych tekstów. Ale i tak nie można opisać Legnicy, nie wspominając Seilera. Choćby dlatego, że to prawdopodobnie dzięki niemu Legnica zyskała tak wielu producentów instrumentów klawiszowych. Choćby dlatego, że i dzisiaj co bardziej rozgarnięci stroiciele potrafią napisać nazwę marki pianina jako “Ed Seiler”, nie zastanawiając się, że winno być “Eduard Seiler”, gdyż “Ed.” – to nie imię (choć może w Anglii tak właśnie jest), lecz jedynie skrót od imienia. Choćby dlatego, że, gdyby nie fabryka Eduarda Seilera, nie byłoby późniejszej polskiej produkcji pianin w tym mieście – nie byłoby “Legnicy”, “Offberga”, “Lindbergha”, “Balthura” i w końcu nieudanie odrodzonego “Th. Bettinga”. Na czym uczyłby się grać gros polskich Blechaczy i Zimermanów? Obawiam się, że nie tyle na “Calisiach”, ile na “Białorusiach”, “Lirikach”, “Nocturnach” i “Czerwonych październikach”…

Nie ma żadnych wiadomości o producentach instrumentów klawiszowych w Legnicy przed Seilerem. Być może, kiedyś oni byli, lecz najpełniejsze nawet rejestry producentów i fabrykantów obejmujące okres od początku XIX wieku do roku 1860 oprócz Seilera nie wymieniają nikogo.

Eduard Seiler (1814-1875) zaczął pracę w roku 1846, kiedy wraz z niejakim Scholzem założył pracownię remontującą fortepiany. Ale już po trzech latach, w roku 1849, wyprodukował swój pierwszy własny fortepian. I przez kolejne stulecie, aż do roku 1945, firma, kierowana przez rodzinnych następców Eduarda, wyprodukowała ponad 82 tysiące pianin i fortepianów, eksportując je do wszystkich możliwych krajów świata – USA, Południowej Afryki, Rosji. Oczywiście, tak samo jak i w przypadku wielu innych firm o długiej historii, na dzisiejszym rynku zachowało się najwięcej instrumentów z późnego okresu działalności fabryki – a mianowicie tych z lat 1920-40. Lecz nie należą do rzadkości również instrumenty z początku XX wieku, a, jeżeli się poszczęści, można natrafić na instrumenty z okresu 1880-1900. Jest ich zaledwie ok. 3-5% na rynku “seilerowskim”. Natomiast szczególnie rzadkie są instrumenty Seilera z lat 1870-ych – i są to najstarsze zachowane jego instrumenty, na które udało mi się natrafić. Powstawały one jeszcze w czasach, gdy sam Eduard Seiler wraz z pracownikami ręcznie robił wszystkie elementy swoich instrumentów, odkładając uciułane grosze na budowę przyszłej fabryki.

Seiler zawojował uznanie nie tylko nowoczesnością swojej fabryki, maszyn produkcyjnych i stosowanych konstrukcji, i nie tylko olbrzymią ilością produkcji przy doskonałym marketingu, i nie tylko wygórowaną ceną swoich instrumentów. Przede wszystkim, zapisał się on w historii jako twórca instrumentów o unikatowym dźwięku, będącym skutkiem szczególnej dbałości o jakość prac i materiałów, ale również własnych rozwiązań technicznych, pilnie strzeżonych przez pokolenia. Piękny dźwięk instrumentów jego firmy przeszedł do legendy, i legendą jest do dzisiaj.

Nawet i dzisiaj pianino Seilera można spotkać w wielu polskich domach. W zasadzie, jest to jedyna marka zabytkowych pianin, którą można dziś polecać do zakupu bez obawy o to, “czym” stało się takie pianino po 100-120 latach od wyprodukowania. Oczywiście, “doskonałe warunki domowe” potrafią “załatwić” nawet najlepszy, najbardziej trwały instrument, ale, jeżeli odrzucić te ekstremalne wyjątki, reszta pianin Seilera doskonale się broni i sprawdza do dzisiaj.

Firma “Seiler” na początku XX wieku otworzyła swoją filię w… Berlinie. Dobre sobie! To tak, jakby centralę firmy o światowej renomie mieć w peryferyjnych Suwałkach, a filię otworzyć w Warszawie! Co ciekawe, berliński “Seiler”, prowadzony również przez członków rodziny, dość szybko się “usamodzielnił” (stając się własną firmą “Max Seiler”), ale i blisko się nie otarł o renomę, klasę i przychody Seilera z Legnicy.

Fabryka Seilera produkowała swoje instrumenty aż do samego końca II wojny światowej. Często można się spotkać z niezdrowym zainteresowaniem “amatorów”, pragnących, by w środku pianina były jakieś swastyki, patriotyczne hasła o Dojczlandzie i profile wąsatych przywódców. Jednak niczego takiego nie miało miejsca. Tak samo jak w pianinach “Belarus” nie ma podobizny Łukaszenki, a w pianinach “Kerntopfa” – Piłsudskiego. A ot w legnickich halach produkcyjnych portrety führera wisieć z pewnością musiały.

A instrumenty jak były, tak i pozostały świetne. I żadnych oznak wojny na nich nie widać. Żadnego pogorszenia jakości, zastąpienia metalu (“na potrzeby frontu”) jakimiś erzacami itp. Żadnego kryzysu. W pełni świadczy o tym moje pianino, wykonane już pod koniec wojny, zapewne niecały rok przed ucieczką pracowników fabryki na początku 1945 roku.

A dalej… a dalej zaczyna działać marketing historyczny. Otóż firma Seiler, po ucieczce najpierw do Görlitz, potem do Drezna, potem do Kopenhagi i wreszcie do Kitzingen, istniała aż do niedawna (zbankrutowała w roku 2007; marka handlowa oraz fabryka została odkupiona przez Koreańczyków) – i, rzecz jasna, odwoływała się do tradycji legnickiej firmy. Ponoć, dyrekcja, uciekając, nie tylko zabrała ze sobą wszystkie plany, wykresy, projekty, dokumenty, ale i odlewy ram, ale i inne materiały i urządzenia, ale i – co ciekawsze – większość “doświadczonych i lojalnych” pracowników… “W 1945 roku Steffen Seiler, syn Antona Seilera [a tak naprawdę Antona Dütza, warszawiaka może nie z pradziada, ale z dziada na pewno – Ars Polonica], ryzykował życie, ratując firmowe formy do odlewów ram żeliwnych oraz wykresy projektowe. To pozwoliło mu na wznowienie produkcji fortepianów “Seiler” według wzorów legnickich, najpierw w Kopenhadze, potem w Kitzingen”.

Z kolei w Polsce wiemy, że wszystko niby pozostało na miejscu i zostało przejęte przez zarząd polski – łącznie z drewnem, odlewami ram, planami, wykresami, urządzeniami oraz – co jeszcze ciekawsze – “doświadczonymi pracownikami”, dzięki którym jakoby udało się uruchomić fabrykę i w roku 1947 wznowić produkcję. Z tymi pracownikami sytuacja wygląda tym bardziej dziwnie, że przecież dobrze jest znana sprawa totalnej wymiany ludności po wojnie, a przed wojną, wbrew najlepszym nawet chęciom, Polaków było w Legnicy tylu co nic. Zatem trudno uwierzyć w to, że w Legnicy specjalnie pozostawiono rdzennych Niemców, którzy mieliby wskrzesić produkcję fortepianów w nowym państwie.

Tutaj zaczyna się dobrze nam wszystkim znana (może przesadzam? najciemniej jest przecież pod latarnią) historia powojennej “Legnicy”, czyli Legnickiej Fabryki Fortepianów i Pianin (fortepiany ona przez większy okres istnienia miała jedynie w nazwie), która, mając lata wzlotów i upadków, wyprodukowała ostatecznie ponad 150 tysięcy pianin, czym ilościowo zrównała się na początku lat 90-ych z właściwym niemieckim Seilerem, prowadzącym ciągłą numerację od początku wyprodukowania fortepianu nr 001 w roku 1849…

Jedno nie ulega wątpliwości – najlepszy model pianina “Legnica” (Legnica M-120) – to całkowicie skopiowany model późnego pianina produkcji Seilera. Na to zwrócił mi uwagę pan Artur Bauc, któremu za to dziękuję. Rzeczywiście, poza godłem, zdobnictwem ramy żeliwnej, oznaczeniem marki i innymi inskrypcjami, te dwa modele pianin niczym się nie różnią. A zatem, jednak co-nieco w Legnicy po wojnie pozostać musiało, jak by usilnie Seiler nie próbował nas przekonać do przeciwnego.

Dalsza historia Seilera nie należy już do Legnicy, ale poniekąd należy do Polski, o czym już była wzmianka: w najgorszym okresie powojennej tułaczki firmę prowadził Steffen Seiler-Dütz, wnuk warszawskiego fabrykanta pianin Antoniego Dütza [Starszego] i syn Antona Dütza [Młodszego], pracującego u Seilera od roku 1904. Warto jedynie wspomnieć, że przez cały powojenny okres firma Seiler cieszyła się nienaganną reputacją i należała do czołówki światowych producentów fortepianów. Jest to w zasadzie unikatowy przypadek firmy, która pokazała siebie z jak najlepszej strony zarówno w czasach “zabytkowych”, jak i w obecnych. Coś takiego można porównać jedynie tylko do przypadków Steinwaya czy Bösendorfera, gdyż i Bechstein, i Rönisch, i Bluthner, i Petrof – mówię tu o firmach będących zarówno historycznymi, jak i współczesnymi – mieli zbyt długie okresy “problemowe” w swoich dziejach, by stać się jednoznacznym wyznacznikiem jakości i renomy przez cały okres swojej działalności.

Paradoksem natomiast jest fakt, że w mieście Seilera powstawały liczne małe zakłady produkujące swoje własne pianina i – w niektórych przypadkach – fortepiany. Cóż to za niewyjaśnione prawa rynku? Odpowiedzi może być dwie: instrumenty Seilera były drogie, zaś wszyscy inni próbowali przebić go na rynku lokalnym o wiele niższymi cenami. Odpowiedź druga jest taka, że właściciele mniejszych zakładów – to byli pracownicy fabryki Seilera (w której w lepszych latach zatrudniano nawet i 350 pracowników jednocześnie). W tym fachu tak często bywa: mistrz rozpoczął praktykę w większej firmie jako uczeń / pomocnik / czeladnik, potem się usamodzielnił, otworzył własny zakład… Możliwe więc, że obie moje odpowiedzi (a dokładnie, przypuszczenia) są prawdziwe.

Jednak żaden z pozostałych producentów, chyba tylko z wyjątkiem Sponnagela, nie osiągnął żadnego większego powodzenia i nie wyszedł na choćby nieco szerszy rynek, niż stricte lokalny. Jak bardzo on musiał być lokalny, mogą świadczyć dziesiątki dolnośląskich zakładzików i fabryczek, produkujących pianina: było ich tak dużo, że znajdowały się w każdym bez wyjątku dolnośląskim miasteczku. Tyle, co dzisiaj urzędów pocztowych…

Znalazłem na pewnym niemieckim forum pianistycznym stwierdzenie, że Legnica – to kołyska niemieckiego budownictwa fortepianowego. Być może nie do końca zgodnie z prawdą, ale autor postu uważa, że “stamtąd wyszło wielu znakomitych niemieckich producentów, którzy potem wyruszyli do całych Niemiec”. Patrząc na poniższą listę, ciężko nie zrozumieć autora tego twierdzenia: Liegnitz było magicznym miejscem, w którym urodzaj fortepianowy był jak nigdzie obfity…

Poniżej przytaczam tabelę legnickich producentów pianin i fortepianów, którą postarałem się ułożyć wg chronologii, o ile jest znana. Ale dla umożliwienia bardziej precyzyjnego wyszukiwania najpierw przytaczam skróconą listę alfabetyczną. Kliknięcie w link przeniesie na dół, do szerszego opisu danej firmy.

Paul Brendel, Liegnitz
A. Franke & E. Sponnagel
Arthur Franke, Sponnagel Nachfolger, Liegnitz
Andreas Freytag Liegnitz
Karl Fricke, Liegnitz
Friebel & Förster Pianofabrik Liegnitz
Geister & Schwabe, Liegnitz
J. Gerstenberger Hof-Pianofabrik Liegnitz
Wilhelm Hoffmann, Liegnitz
E. Ilchmann, Liegnitz
Jentzsch & Co.
Franz Liehr, Liegnitz, Königlische Hofpianofortefabrik
Carl Neumann, Liegnitz
G. Pätzold, Pianofabrik Liegnitz
Albin Schneider, Liegnitz
Schuppe & Neumann
Ed. Seiler, Liegnitz
Gustav Selinke, Liegnitz
Selinke & Sponnagel
Eduard Sponnagel Pianofortefabrick GmbH
Hermann Stammitz
Thelocke & Kluge
G. Trübisch, Liegnitz
Vereinigte Pianofortefabriken Franke, Sponnagel & Gerstenberger

  • Eduard Seiler (1846-1945) – 82500 wyprodukowanych w Legnicy instrumentów. Zachowała się pełna specyfikacja produkcji firmy wraz z jej numeracją, co pozwala datować każde zachowane do dziś pianino Seilera.
  • J. Gerstenberger (firmę założono w 1864 lub 1865, istniała co najmniej jeszcze w 1929 roku, przejęta wówczas przez Arthura Frankego)
  • Gustav Selinke (zał. 1866). Od 1875 jego wspólnikiem został Eduard Sponnagel (1847-1907); firma “Gust. Selinke, Liegnitz” otrzymała wówczas nazwę “Selinke & Sponnagel”, pod którą występowała do roku 1894. M.in. w roku 1881 wystawiała pięć swoich instrumentów na Śląskiej Wystawie Komercyjno-Przemysłowej we Wrocławiu.
  • Eduard Sponnagel (zał. “1866”, samodzielne prowadzenie od 1889). Producent znakomitych pianin oraz fortepianów (budowanych od roku 1897), obecnych na rynku do dzisiaj, co świadczy o klasie i jakości jego instrumentów. Niestety, dokumentacja firmowa wraz z wykazem numerów seryjnych się nie zachowała (jeżeli się mylę, niech ktoś mnie poprawi). W każdym razie, zbudował ponad 20000 pianin i fortepianów (najwyższy aktualnie znany numer seryjny – 22737), wiele z których trafiło m.in. do krajów Afryki Południowej (RPA, Zimbabwe…). Za rok założenia firma przyjęła datę rozpoczęcia pracy warsztatu Selinke; prawdopodobnie zachowała również jego numerację seryjną instrumentów. Sam Sponnagel zmarł w r. 1907; firmę (“Eduard Sponnagel Pianofortefabrick GmbH”) prowadzili członkowie rodziny. Po ukończeniu I wojny (1919) wznowiono produkcję; w roku 1921 firmę przemianowano w związku ze zmianą właściciela (patrz niżej: Arthur Francke). Ostatecznie firma upadła podczas kryzysu lat 30-ych.
  • Franz Liehr (1871 – ok. 1940/44) – Franz Liehr, Liegnitz, Königlische Hofpianofortefabrik. Firma wyprodukowała ponad 10000 instrumentów (nie tylko pianin, ale i fortepianów) i prawdopodobnie została zlikwidowana w okresie II wojny światowej. Lista numerów seryjnych jest jednak zachowana.
  • Geister & Schwabe (zał. 1871, wzmianka dokumentacyjna również w 1910). Firma wyprodukowała sporo instrumentów (znane są tylko pianina); największy znany numer seryjny to 4426.
  • Wilhelm Hoffmann, Liegnitz (również Wilh. Hoffmann) (1876-1912).
  • Gottlieb Pätzold (lub G. Pätzold, Pianofabrik Liegnitz) (zał. 1878, wzmianka dokumentacyjna również w 1929) – ponad 2330 znanych instrumentów.
  • G. Trübisch, Liegnitz (data założenia nieznana, wzmianka w prasie w latach 1881 (Trübisch & Sohn) i 1883). Jego fabryka fortepianów (“Pianoforte=Fabrik”) mieściła się w Legnicy pod adresem Marienplatz Nr 7 (alte Loge). Fortepian tej firmy brał udział we wrocławskiej wystawie komercyjno-przemysłowej 1881 r.
  • Friebel & Förster (przed 1887 – po 1905). Właścicielem fabryki był Otto Friebel, który prawdopodobnie założył zakład pierwotnie pod swoim nazwiskiem. W roku 1899 wymienia się również Heinrich Förster jako współwłaściciel fabryki. W roku 1914 fabryka już nie istniała; z roku 1905 pochodzi ostatnie znane dziś świadectwo o jej istnieniu. W pewnym okresie nazywała się Friebel, Förster & Pätzold.
  • Andreas Freytag (zał. 1889, wzmianka dokumentacyjna również w 1910)
  • Carl Neumann (zał. 1897; w roku 1909 firma zbankrutowała; od 1911 lub 1912 działała w Świdnicy).
  • Schuppe & Neumann (zał. 1897, wzmianka dokumentacyjna również w 1929). Prawdopodobnie, chodzi o przekształcenie poprzedniej firmy (Carl Neumann) po jej upadłości w roku 1909 z zachowaniem historycznej nazwy). Firma produkowała nie tylko pianina, lecz i fortepiany.
  • Paul Brendel (przed 1899 – po 1914)
  • Emil Ilchmann (1900-1902), E. Ilchmann, Liegnitz, nieprawidłowo również Hohmann, Hofmann itd. (wskutek kiepskiej czytelności czcionki napisu), krótko działająca wytwórnia pianin, ulokowana pod adresem Ring 15.
  • Karl Fricke (1905-1940/44)
  • Albin Schneider (zał. 1907)
  • Arthur Franke, “Sponnagel Nachfolger”, czyli “następca Sponnagela”, również “A. Franke & E. Sponnagel” (“Franke – Sponnagel”) – współwłaściciel “Sponnagela” od 1919; jedyny właściciel od roku 1921, wówczas (lub w 1925) wprowadzono jedną i drugą podaną nazwę firmy. W roku 1929 firma miała nazwę “Vereinigte Pianofortefabriken Franke, Sponnagel & Gerstenberger” (zjednoczone fabryki fortepianowe Franke’go, Sponnagela i Gerstenbergera). Firma upadła w czasie kryzysu ekonomicznego lat 30-ych.
  • Josef Gareis (lata działalności nieznane)

Oprócz warsztatów produkujących fortepiany i pianina, w Legnicy istniało kilka zakładów produkujących same podzespoły tych instrumentów, a mianowicie klawisze i mechanizmy. Prawdopodobnie wytwarzały one części na potrzeby innych legnickich zakładów, lecz nie można wykluczyć, że dystrybuowały swoje wyroby również na szerszym rynku. Znane są zakłady:

  • Thelocke & Kluge (zał. 1859) – produkcja klawiszy
  • Carl Schindler (1859 – po 1893) – produkcja klawiatur
  • Jentzsch & Co. (zał. 1882; od 1920? – własność firmy Seiler) – produkcja klawiszy i mechanizmów
  • Hermann Stammitz (1894-1940/44) – produkcja klawiszy

Jak widzimy, w całkiem krótkim okresie czasowym w Liegnitz istniało 21 firm produkujących pianina i fortepiany lub ich podzespoły. O osiem więcej, niż dziś w mieście Legnicy jest urzędów Poczty Polskiej (liczyłem bez filii i agencji). Dla porównania: w roku 1910 w Legnicy mieszkało 66, a w 2010 – 104 tys. osób.

Wszystkim zainteresowanym sławnymi dziejami Legnicy przed rokiem 1945 polecam znakomitą stronę http://liegnitz.pl/.

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

  • pianino seiler (40)
  • pianino liegnitz (25)
  • fortepian legnica (21)
  • pianino eduard seiler liegnitz (17)
  • producenci pianin (13)
  • pianino th betting (11)
  • gerstenbergen piano (11)
  • liegnitz pianino (11)
  • geister schwabe liegnitz (11)
  • pianino sponnagel (10)
  • carl neumann pianino (10)
  • geister schwabe liegnitz historia (9)
  • j gerstenberger liegnitz (9)
  • schuppe & neumann (9)
  • produkcja pianin (9)
  • franz liehr liegnitz (9)
  • sponnagel pianofabrikk liegnitz polen (8)
  • franz liehr liegnitz piano (8)
  • legnitz wspomnienia (7)
  • th betting pianino opinie (7)
  • gust selinke liegnitz (7)
  • geister & schwabe (7)
  • sponnagel piano (7)
  • Franz liehr (7)
  • pianina eduard seiler (6)
  • fortepiany legnica (6)
  • pianino seiler gdzie numer (6)
  • pianino selinke (6)
  • g patzold liegnitz (6)
  • liegnitz 1945 (5)
  • pianino legnica m 100 c histora (5)
  • pianino franz liehr liegnitz (5)
  • pianino schuppe & neuman (4)
  • Legnica m 120a (4)
  • pianofortefabrik schweidnitz (4)
  • pianio fricke (4)
  • sponnagel ars polonica (4)
  • franz liehr piano (4)
  • selinke & sponnagel liegniitzo (4)
  • legnica przed 1945 (4)
  • www poezja polska przed1945 (4)
  • pianina legnica zabytki (4)
  • carl neumann пианино (4)
  • pianina liegnitz (4)
  • pianino fricke liegnitz (4)
  • pianino frank liehr (4)
  • pianino legnica m 120 (4)
  • modele pianin legnica (4)
  • pianina ed seiler rok produkcji 1876 (4)
  • legnica przed wojną (4)
  • świdnica produkcja pianin (4)
  • pianino patzold (4)
  • pianino gerstenberger liegnitz (4)
  • pianino max seiler (4)
  • pianina Paul neumann (3)
  • pianino carl neumann schweidnitz (3)
  • schuppe & neumann liegnitz (3)
  • pianino carl neuman (3)
  • pianina geister und schwabe breslau (3)
  • pianino gerstenberger (3)
  • pianino carl neumann (3)
  • pianina carl neuman (3)
  • legnica przed\ wojna (3)
  • karl fricke polska (3)
  • karl fricke pianofabrik (3)
  • pianino sponnagel opinie (3)
  • pianino legnica historia (3)
  • paul brendel (3)
  • pianino Th Betting opinie (3)
  • geister & schwabe liegnitz historia (3)
  • paul brendel pianino nr seryjny (3)
  • pianino g patzold liegnitz (3)
  • Gerstenberger Liegnitz piano (3)
  • piano paul brendel liegnitz mp3 (3)
  • franz liehr numery seryjne (3)
  • franke sponnagel legnitz (3)
  • carl schindler antyki muzyczne (3)
  • carl neumann schweidnitz wiek (3)
  • schweidnitz pianofabrik (3)
  • sponnagel pianino (3)
  • C Neumann Pianofortefabrik Schweidnitz (3)
  • franz liehr liegnitz liebr (3)
  • fortepian liegnitz (3)
  • pianino legnitz (2)
  • liegnitz schuppe und neumann (2)
  • ed seiler fortepian (2)
  • eduard sponnagel liegnitz (2)
  • fabryka pianin gerstenberger (2)
  • pianino neumann liegnitz (2)
  • pianino paul brendel liegnitz (2)
  • pianino wyprodukowane Pianofrtik fabrik Andreas Freytik Legnitz (2)
  • firmy produkcyjne legnica wykaz (2)
  • selinke sponnagel legnitz (2)
  • j gerstenberger liegnitz piano (2)
  • pianino sponnagel z metalową płytą legnitz (2)
  • legnica M-120-A (2)
  • fortepiano fabrik franz (2)
  • Karl Fricke Liegnitz (2)
  • pianino schuppe neumann (2)
  • fortepian sponnagel (2)
  • pianino schweidnitz (2)
  • pianino marki max seiler (2)
  • pianino legnica modele (2)
  • opinie o pianino legnica m 100 a (2)
  • pianina legnica modele (2)
  • c neumann liegnitz пианино (2)
  • pianina sponnagel (2)
  • pianino 1849 berlin ed seiler (2)
  • pianino ed seiler rok produkcji (2)
  • в каком году обединились компании franz liegnitz и geister & schwabe (2)
  • andreas freytag piano (2)
  • andreas freytag pianino (2)
  • пианино liegnitz paul brendel (2)
  • c neumann pianino (2)
  • geister und schwabe liegnitz (2)
  • cena pianina legnica fricke (2)
  • patzold leignitz (2)
  • patzold liegnitz (2)
  • pianino legnica czesci (2)
  • paul berlin hof piano (2)
  • max seiler piano (2)
  • paul brendel liegnitz ceny (2)
  • pianino karl fricke (2)
  • zabytkowe pianino seiler (2)
  • pianino ed seiler berlin-liegnitz rok 1945 cena (2)
  • pianino zabytkowe firmy Selinke (2)
  • produkcja pianin przed 1945 g patzold (2)
  • Prof Carl Neumann- kim jest ? (2)
  • selinke sponagel (2)
  • geister und schnabel klavier liegnitz (2)
  • gerstenberger pianino (2)
  • friebel und förster liegnitz (2)
  • gustav selinke pianina ceny (2)
  • antyki pianina ED SEILER LIEGNITZ 1849 (2)
  • schuppe und neumann liegnitz (2)
  • geister und schwabe - liegnitz (2)
  • produkcja pianin legnica 1905 r (2)
  • Historia geister schwabe liegnitz (2)
  • selinke sponnagel (2)
  • franz liehr hofpianofabrik liegnitz (2)
  • franz liehr pianino o numerze 3761 (2)
  • franz seiler berlin (2)
  • seiler porcelana (2)
  • pianinolidgnit (2)
  • fricke legnic (2)
  • frank liehr liegnitz piano (2)
  • selinke sponnagel ceny (2)
  • pianino gustav gross (1)
  • pianino J Gerstenberger chcę sprzedać (1)
  • zabytki legnica z 1889 rok (1)
  • schuppe&neumann liegnitz (1)
  • pianino gestenberger cena (1)
  • seiler gdzie produkowano (1)
  • Produkcja pianin w legnicy (1)
  • pianino legnica m 120 opinie (1)
  • wilh hoffmann liegnitz (1)
  • Wilhelm Hoffmann Liegnitz (1)
  • produkcja w legnicy (1)
  • Pianino Legnica Ceny 1902 (1)
  • Powojenna historia Legnicy (1)
  • pianino legnica 2437 (1)
  • www andreas freytag liegnitz (1)
  • RANKING MODELI PIANINA TH BETTING (1)
  • Rodzinasejlerzlegnicy (1)
  • rok produkcji pianina franz liehr (1)
  • pianino franz liehr wiek (1)
  • pianino franz liehr liegnitz swastyka (1)
  • schuppe neumann pianino (1)
  • pianino franz liehr (1)
  • фортепиано gust selinke liegnitz (1)
  • pianino firmy Fricke Legnitz (1)
  • пианино gerstenberger liegnitz hof-pianoforte (1)
  • schuppe und neumann (1)
  • pianino fabrik liegnitz (1)
  • pianino eduard seiler liegnitz gdzie jest numer seryjny (1)
  • schuppe neumann (1)
  • pianino g patzold 1095r (1)
  • pianino geister schwabe breslau (1)
  • pianino geister & schwabe liegnitz cena (1)
  • pianino geister & schwabe (1)
  • Pianino geisten (1)
  • römhildt weimar forum (1)
  • rzadkie pianina ed seiler (1)
  • zakłady stołeczyn (1)
  • seiler klavier ceny w Polsce (1)
  • życie na dolnym śląsku przed 1945 (1)
  • pianino g patzold legnitz (1)
  • pianino klambt (1)
  • pianino w schwabe (1)
  • pianofabrik schweidnitz (1)
  • pianofabrikk liegnitz polen sponagel (1)
  • sponnagel liegnitz franke rathenow (1)
  • pianoforte schweidnitz (1)
  • pianino r gross berlin (1)
  • pianino produkowane w görlitz (1)
  • stare pianina gerstenberger (1)
  • stare pianino z legnicy (1)
  • pianino produkcja 1904 (1)
  • świdnica przed rokiem 1945 (1)
  • pianino neumann legnica (1)
  • sponnagel fortepian (1)
  • pianino seiler 1907 klawisze (1)
  • pianino zabytkowe liehr XIX wiek (1)
  • selinke sponnagel piano (1)
  • specyfikacja firmy geister & schwabe (1)
  • pianinofriebel&forster (1)
  • sponagel fortepian (1)
  • piano-fabrik g patzold liegnitz (1)
  • sponagel pianino historia (1)
  • Sponnagel & Gerstenberger (1)
  • pianino seiler piano forte-fabrik liegnitz cena (1)
  • pianofabrik liegnitz sponagel (1)
  • pianino seiler berlin (1)
  • pianino max seiller (1)
  • polak potrafi fabryka fortepianow (1)
  • pianino max seiler kupie (1)
  • pianino legnitz antyk (1)
  • pianino selinke & sponnagel liegnitz (1)
  • pianino legnickie wymiary (1)
  • pianino legnica wsztstkie modele (1)
  • w ktorym roku wszedł na rynek fortepian firmy hofmann (1)
  • wilh hoffmann legnitz (1)
  • pianino legnica śląsk (1)
  • producenci fortepianów przed wojną (1)
  • pianino legnica m120 opis (1)
  • pianino legnica m-120a (1)
  • pianino legnica m-120 cena (1)
  • pianino legnitz karl fricke (1)
  • pianino leignitz (1)
  • poloniki z dolnego śląska (1)
  • pianino max seiler historia (1)
  • pianino max seiler forum (1)
  • pianino max seiler & co (1)
  • w 1904 roku rozpoczęto produkcje pianin w mieście (1)
  • selinke & sponnagel (1)
  • porcelana niemiecka z lat 30-40 ych ceny (1)
  • Pianino marki Franz Liehr nr 10026 Liegnitz cena (1)
  • Pianino marki Franz Liehr Liegnitz cena (1)
  • pianino liegnitz cena (1)
  • w hoffmann liegnitz (1)
  • pianino Legnica m 120a (1)
  • Ile kosztuje pianino legnickie z 1900 roku (1)
  • geister schwabe pianina (1)
  • geister schwabe liegnitz cena (1)
  • geister schnabel legnice pianino (1)
  • Geiste schwabe Liegnitz (1)
  • gdzie produkowano pianina th betting (1)
  • g pätzold liegnitz hinta (1)
  • G paetzold liegnitz (1)
  • fritzke liegnitz pianino (1)
  • friebel&forster (1)
  • friebel & foster liegnitz (1)
  • fricke piano (1)
  • fricke pianino (1)
  • freytag pianino (1)
  • franz liehr liegnitz numery seryjne (1)
  • franz liehr liegnitz königlische hofpianofortefabrik (1)
  • Franz Liehr Liegnitz königliche Hofpianofortefabrik (1)
  • franz liehr liegnitz hofpianofabrik (1)
  • albin schnaider legnitz (1)
  • geister und schwabe liegnitz modelle (1)
  • ile kosztuje pianino legnica z roku 1917 (1)
  • ile kosztują zabytkowe fortepiany produkowane w legnicy (1)
  • ilchmann liegnitz (1)
  • hof pianofabrik (1)
  • historia patzold liegnitz (1)
  • historia budowy pianina gustaw gross breslau (1)
  • histori j gerstenberger höfe pianoforte fabrik (1)
  • hermann liegnitz (1)
  • gust selinke liegnitz opinie (1)
  • gust selinke (1)
  • gerstenberger liegnitz (1)
  • gerstenberger karl förster (1)
  • geister&schwabe liegnitz история википедия (1)
  • Geister&Schwabe Liegnitz история (1)
  • geister&schwabe (1)
  • geister und schwabe liegnitz wikipedia (1)
  • geister und schwabe liegnitz numer seryjny (1)
  • franz liehr liegnitz cena (1)
  • franz liehr leignitz piano (1)
  • franz liegnitz pianino (1)
  • fabryka pianin legnica schuppe und neumann (1)
  • fabryka fortepianów i pianin w legnicy dyrektorzy od 1945 r (1)
  • eduard seiler czy mieszkał w legnicy (1)
  • ed seiler berlin-liegnitz (1)
  • ed seiler 39439 rok produkcji (1)
  • dolny śląsk przed1945 (1)
  • cejy pianina paul brendel liegnitz (1)
  • carol otto berlin pianino forum (1)
  • carol otto berlin numery seryjne (1)
  • carl neumann schweidtniz (1)
  • carl neumann schweidnitz ile kosztuje (1)
  • carl neuman świdnica (1)
  • C Neumann Liegnitz (1)
  • antyk-pianino gersternberger leignitz (1)
  • Antonseilerzdjecia (1)
  • andreas freytag liegnitz (1)
  • albin seiler łódź (1)
  • fabryka seilera legnica (1)
  • fahrrader und nahmaschinen max seiler (1)
  • Franz legnitz pianino (1)
  • franke sponnagel liegnitz (1)
  • franke sponnagel (1)
  • frank liehr liegnitz piano for sale (1)
  • forum pianistyczne petrof 1940\ (1)
  • fortepiany z legnicy (1)
  • fortepiany w polsce przed wojną (1)
  • fortepiany eduarda seiler (1)
  • fortepian sponagel (1)
  • fortepian roku 1917 cena (1)
  • fortepian liehe liegnitz (1)
  • fortepian legnitz cena (1)
  • fortepian fricke legnick (1)
  • fortepian eduard seiler liegnitz (1)
  • fortepian c neumann (1)
  • firmy legnica (1)
  • firme gottlieb paetzold liegnitz klavier (1)
  • albin schneider liegnitz (1)
  • ile kosztuje pianino z 1889 (1)
  • pianino ed seiler z 1847 r (1)
  • paul hoffmann liegnitz (1)
  • paul brendel pianino gdzie nr seryjny (1)
  • paul brendel legnitz (1)
  • paul brandel liegnitz (1)
  • patzold liegnitz piano (1)
  • patzold liegnitz 1900 cena (1)
  • oznaczenia pianina (1)
  • opis klawiszy pianino legnica (1)
  • opinie pianino Paul Brendel LIEGNITZ (1)
  • oianino legnica (1)
  • od kiedy jest fortepian seiler z nowym napisem (1)
  • numery dziwek legnica (1)
  • nr ereyjne pianina gerstenberger (1)
  • nieznane miejsca liegnitz (1)
  • najlepszy model pianina Legnicy (1)
  • muzyka niemiec przed 1945 rokiem (1)
  • max seiler pianino (1)
  • pianina andreas freytag liegnitz (1)
  • pianina carl neumann opinie (1)
  • pianino cenaokres1920-1945 (1)
  • pianino carl fricke (1)
  • pianino c neumann pianotortefabrik schweidnitz cena (1)
  • pianino berlin z 1897 (1)
  • pianino berlin historia (1)
  • pianino berlin franz (1)
  • pianino antyk z 1940 (1)
  • pianino andreas freytag (1)
  • pianina z przed 1 wojny swiatowej (1)
  • pianina z 1900 roku (1)
  • pianina legnith (1)
  • pianina legnica lata produkcji (1)
  • pianina legnica g patzold (1)
  • pianina j gerstenberger (1)
  • pianina gersternberger hof pianoforte fabrik liegnitz vand (1)
  • pianina g patzold fabryka pianin (1)
  • pianina fricke liegnitz (1)
  • max seiler & Co (1)
  • max seiler (1)
  • marki pianin selinke (1)
  • legnica pianino model (1)
  • legnica m 120 a (1)
  • legnica historia miasta fortepianów (1)
  • legnica historia 1945 (1)
  • legnica dolny slask z lat 1920 (1)
  • Legnica 1945 rok (1)
  • legnica 1945 (1)
  • konigliche hof pianoforte fabriken (1)
  • kluge klawiatury legnica (1)
  • klawisze do pianina legnica - czesci (1)
  • Klavier Geister und Schwabe liegnitz preis (1)
  • jakie zakłady produkcyjne na dolnym śląsku z przed 1945 rokiem (1)
  • jakie pianina :legnica eksportowano (1)
  • j gerstenberger liegnitz rok produkcji (1)
  • j gerstenberger hof-pianoforte fabrik liegnitz (1)
  • j gerstenberger hof pianoforte fabrik liegnitz (1)
  • instrumenty muzyczne-pianino j gensterberger liegnitz (1)
  • legnica polacy przed 1945 (1)
  • legnica sprzed wojny (1)
  • lrgnica przed wojną (1)
  • lista materiałów i części zamiennych do pianina (1)
  • liehr pianino (1)
  • liehr i geister piano (1)
  • liehr frank pianino (1)
  • liehr (1)
  • liegnitz znaczy legnica gdzie kupić (1)
  • Liegnitz Pianina (1)
  • liegnitz germany pianina (1)
  • liegnitz fortepian (1)
  • liegnitz 1947 (1)
  • liebr pianino cena (1)
  • legnitz pianino (1)
  • legnitz eduard seiler piano (1)
  • legnitz de foto allte (1)
  • legnitz 1914 (1)
  • legnickie fortepiany (1)
  • ile za zabytkowe pianino sprzed wojny (1)

  1. Legnicka fabryka w ostatnim roku swojej działalności wyprodukowała na pewno przynajmniej jeden fortepian, ponieważ mam pod opieką fortepian z tej fabryki Th.Betting o numerze 000001.
    Znak towarowy Seiler, Eduard Seiler i Johannes Seiler kupiła firma Samick z Indonezji i produkują tam fortepiany i pianina o takich nazwach.

    • Samick – to firma z Korei. Owszem, produkuje część swoich dzieł w filii ulokowanej w tańszej Indonezji, ale jednak nie jest to firma indonezyjska 🙂 Tak samo jak MyPhone jest firmą “polską”, nie chińską 😀

      PS. Pewni nasi przyjaciele z Legnicy, korzystając z zasady “Ctrl+C / Ctrl+V”, piszą “swoje” posty na pewnym legnickim forum, ale na sprawdzenie kopiowanej i wklejanej informację poziom talentu już im nie pozwala 🙂

  2. W którym miejscu szukać w pianinie Seilera numeru ffabrycznego? Bardzo będę wdzięczny za informację. Pozdrawiam – Marek Jarosz

    • Numer seryjny u Seilera będzie albo nadrukowany na płycie rezonansowej (za strunami), albo wytłoczony na wierzchu (na rogu) prawej lub lewej bocznej ścianki (trzeba się dobrze przypatrzyć). Jeżeli Pan nie znajdzie, proszę o sfotografowanie pianina i o przesłanie zdjęcia na mój mail – zaznaczę możliwe miejsca na fotce.

  3. Nie jestem znawcą tematu. Posiadam pianino z inkrustacją niemieckiej gapy. Być może jednak fabryka w Legnicy robiła pianina z oznaczeniami”

  4. Dzien dobry,

    Orientuje sie Pan moze, ktory model Seilera byl pierwowzorem pianina Legnicy M-120 ? Interesuja mnie tez wszelkie informacje dotyczace tego modelu polskiego pianina, gdyby Pan dysponowal takowymi to chetnie sie zapoznam.

  5. Witam, Mam pianino firmy Sponnagel o numerze seryjnym 22737 co może świadczyć zę wyprodukowano ponad 20000 pianin i fortepianów przez tą fabrykę

    • Witam,

      tak, to jest największy znany mi numer seryjny. Gdyby jeszcze zechciał Pan sprawdzić producent i numer seryjny mechanizmu pianina, można by było ustalić rok jego produkcji (bezpłatnie).

Skomentuj Ars Polonica Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *