Produkcja fortepianów w Warszawie

Warszawa może się pochwalić wieloma znakomitymi firmami budującymi fortepiany i pianina. W przeszłości, rzecz jasna. 

Paradoksalnie, ale najwięcej sukcesów w dziedzinie budownictwa fortepianowego odniesiono w Warszawie za zaborów. Jednak jest temu pewne wytłumaczenie.

Po pierwsze, przed rozbiorami Polski fortepianów w Polsce prawie nie budowano. Do samego początku XIX wieku popularniejszy był klawesyn. Sztuka, jak wiemy, gnieździła się w pałacach magnaterii oraz w ośrodkach kultu: kościołach i klasztorach. Mieszczaństwo, “klasa średnia”, bardzo nieliczna, było na marginesie życia kulturalnego; chłopstwo – w ogóle poza jego zakresem. W klasztorach panował konserwatyzm, zaś w pałacach – pęd za modnymi zagranicznymi zjawiskami, zarówno w wyborze granych kompozycji muzycznych, jak i w kwestii używanych instrumentów muzycznych, nie mówiąc już o zatrudnionych muzykach, dyrygentach, śpiewakach, tancerzach…

Stąd m.in. powstał tak bardzo istotny napływ do Polski obcokrajowców, zwłaszcza Niemców (włączając tu również Ślązaków). Zarówno w dziejach polskiej kultury organowej (August Freyer), edukacji muzycznej, opery narodowej, kompozycji (Józef Elsner) jak i w zakresie budownictwa fortepianowego, Niemcy odegrali w Polsce ogromną rolę.

To również dzięki Niemcom powstało w Polsce mnóstwo zakładów i warsztatów produkujących fortepiany; wykształciło się wielu polskich mistrzów budownictwa fortepianowego. Niemcy okazali się narodem kulturalnym, tolerancyjnym i, co ciekawe, skorym do asymilacji – do tego stopnia, że w XX wieku znaczna większość budowniczych fortepianów i organów pochodzenia niemieckiego pozycjonowała siebie jako Polaków, a niektórzy z nich we wrześniu 1939 walczyli po stronie Polski.

Jednak do rozkwitu miejscowego budownictwa fortepianowego przyczyniła się też w znacznym stopniu polityka celna Królestwa Polskiego i całego Imperium Rosyjskiego. Instrumenty, sprowadzane z Prus bądź Austro-Węgier, były okładane bardzo dużym cłem, dzięki czemu ich import był nieopłacalny. Zresztą, z biegiem lat i zachodzących w polityce celnej zmian, zagraniczne firmy przypuściły prawdziwy atak na Polskę, zalewając ją własnymi wyrobami, przeciwko czemu protestowali krajowi producenci. Tak, na przełomie XIX-XX ww. trwała istna wojna handlowa polskich organmistrzów z austriacką firmą Braci Rieger z Karniowa (obecnie Krnov w Czechach niedaleko polskiej granicy), zaś szala wagi przechylała się raz na jedną, raz na drugą stronę.

Pozycja polskich odbiorców była niejednoznaczna: Polacy, podobnie jak dzisiaj w kwestii polityki, byli wówczas podzieleni w kwestii patriotyzmu gospodarczego. Jedni wzywali do kupowania polskich produktów i wspierania polskości (oraz, co za tym szło, rozwoju przemysłu krajowego), drudzy zaś wypowiadali się o polskim przemyśle jak najgorzej i mówili, że za swoje pieniądze “wolą wybrać jakość, niż polskość”. I jedni, i drudzy mieli sporo racji, lecz obecnie – z perspektywy czasu – można stwierdzić, że zaistnienie Polski jako kraju bez własnych osiągnięć przemysłowych nie było (i nie będzie) możliwe, nawet jeżeli się wyposaży cały kraj w produkcję obcą, choćby i najwyższej jakości.

Tak więc w momencie odzyskania przez Polskę niepodległości represyjna polityka celna Rosji odeszła w niebyt. Nie mam wiedzy o cłach stosowanych w II Rzeczypospolitej, ale wydaje się, że przestały one chronić krajowych producentów, a przynajmniej nie w takim stopniu, jak miało to miejsce w XIX wieku.

Niewątpliwie, tej właśnie carskiej polityce celnej zawdzięczamy to, iż w Warszawie (oraz w innych miastach Kongresówki) firm budujących fortepiany było wielokrotnie więcej, niż na ziemiach polskich pod zaborem austriackim, m.in. w Krakowie, gdzie przez dobrą setkę lat istniało zaledwie 5 warsztatów produkujących fortepiany, a za odrodzonej Polski nie było w ogóle ani jednego!

W XX wieku tak różowo już nie było. Po pierwsze, mocno po producentach fortepianów uderzyła I wojna światowa, nazywana niegdyś “Wielką Wojną”. W obliczu piekła II wojny pamięć o tej pierwszej odeszła już w zapomnienie, ale naprawdę trzeba o niej pamiętać.

Nastąpiły wówczas ogromne konfiskaty mienia warsztatów produkcyjnych: rekwirowano cały metal, zagotowane drewno, maszyny i urządzenia. Większość zakładów w trakcie I wojny światowej zaprzestało w ogóle produkcji, a zatem okres 1915-18 należy w zasadzie wyłączyć z dziejów budownictwa fortepianowego w Polsce (i nie tylko).

Potem – już w II RP – doszło, jak się wydaje, do wzrostu importu fortepianów z innych krajów Europy (wyłączając rzecz jasna Rosję), co w znacznym stopniu uderzyło w raczej niewielkie krajowe zakłady, żadną miarą niemogące skalą swojej produkcji rzucić wyzwania zagranicznym potentatom. Należy jednak nadmienić, iż jakościowo produkcja polskich fortepianów i pianin była na dobrym poziomie europejskim, i chyba tylko braki w patriotyzmie i niewiara we własne siły kazała rodakom traktować krajową produkcję fortepianową z kiepsko ukrywaną rezerwą i pogardą. Dokładnie tak, jak i dzisiaj.

Jednak nadciągał kolejny kataklizm: światowy kryzys ekonomiczny lat 1929-35. W ciągu tych pięciu lub sześciu lat ogromne mnóstwo europejskich i amerykańskich producentów instrumentów muzycznych dokonało żywota. Firmy upadały, zwalniały pracowników, ograniczały produkcję. Wyprodukowane już instrumenty nie znajdowały nabywców; instrumenty kupione wcześniej na raty nie były spłacane. W Polsce panował głód i wielokrotnie wzrósł wskaźnik samobójstw. W zasadzie, tylko państwowa, urzędowa posada ratowała człowieka (i wszystkich członków jego rodziny) przed śmiercią głodową. Niestety, rzemieślnicy, producenci, przedsiębiorcy nie mieli żadnej deski ratunkowej. Śmiercią samobójczą zginął m.in. Mieczysław Wybrański, budowniczy organów i fisharmonii z Bydgoszczy.

Z powyższego opisu wynika, iż w Drugiej Rzeczypospolitej okres budownictwa fortepianów sprowadził się do lat 1918-29 oraz 1935-39. Niewiele, żeby osiągnąć jakieś spektakularne sukcesy. Toteż ich i nie było… Przemysł fortepianowy, również biorąc pod uwagę Warszawę, dogorywał. Znakomite wytwórnie pozostały w przeszłości, a te, którym udało się przetrwać, lata świetności miały za sobą.

No cóż, czas wracać do Warszawy. Poniżej zamieszczam efekt moich własnych ustaleń: alfabetyczną listę firm zajmujących się produkcją pianin i fortepianów w Warszawie. Nie włączałem do listy poszczególnych pracowników firm, czy też zakłady, które np. tylko naprawiały lub magazynowały fortepiany i pianina, natomiast nie zajmowały się ich budową. Nie jestem też przekonany, czy warto tworzyć listę chronologiczną, gdyż w przypadku wielu firm ustalenie daty rozpoczęcia działalności jest niemożliwe. Z biegiem czasu będę poszerzał listę o nowe nazwiska i o opisy poszczególnych wytwórni.

Lista, która powstała, jest całkiem prosta: to wyliczanka wytwórni fortepianowych. Jednak trzeba koniecznie zdać sobie sprawę, że nie wszystko było takie proste. Za nazwami firm stały setki ludzi, którzy najpierw byli czeladnikami, potem się oddzielali, zakładali swoje własne firmy, zakładali spółki, wychodzili ze spółek, zakładali kolejne spółki, wreszcie odchodzili na emeryturę, przekazując firmę komuś innemu lub po prostu umierali, byli na emeryturze lub po śmierci wspomagani przez dzieci, znajomych i kolegów… Fortepiany sygnowane jedną nazwą wykańczały osoby o całkowicie innym nazwisku, a często i spod znaku innej firmy. Niektórzy fortepianmistrzowie zjawiali się znikąd i donikąd odchodzili… Wiele też było kłamstw, gdyż z pewnością nie każdy “fabrykant” istotnie produkował nowe fortepiany lub pianina… W zasadzie, przydałoby się utworzyć gigantyczne drzewo genealogiczne, z tym zastrzeżeniem, że często mamy za mało informacji, by poprowadzić właściwe linki, a i rozmiar jego byłby nie do uchwycenia.

Dlatego z pewnością lista ta nie jest wolna od błędów, a raczej, od braków (jako że swoich fantazji ja tutaj nie zamieszczam, lecz bazuję się na dostępnych mi źródłach informacji – tak współczesnych, jak i historycznych). Nawet słynna książka prof. B. Vogla “Fortepian Polski” (której zresztą nie mam) nie jest wolna od błędów i przekłamań, poza tym stan posiadanej wiedzy cały czas się zmienia, aktualizuje, uzupełnia.

Na razie podaję tylko listę nazw firm wraz z ustalonymi latami ich działania. W późniejszym okresie pojawią się odnośniki lub opisy. Sama lista, zarówno jak i niniejszy tekst, będzie aktualizowana.

Niestety, nie spodziewam się, by ktoś kiedyś porządnie się wziął za ten temat i – co za tym idzie – zainteresował się kawałem polskiej historii nie na pustych słowach, lecz za sprawą mozolnej pracy. Niestety, temat ten jest zbyt “nierynkowy”, niekomercyjny, pozbawiony sławy i poklasku – by przynieść komuś oczekiwane, choćby i zasłużone laury. “Ach, to już jest zrobione”, pomyśli sobie ewentualny badacz – “nic tu już nie ma do zrobienia”. Nieprawda. Można i trzeba robić, doskonalić, prostować… Lecz przecież każdy by chciał mieć łakomy kąsek dla siebie na własność, prawda? Po co przerabiać po kimś fortepiany, organy czy fisharmonie, skoro można sobie “pobadać” polskie odlewnie dzwonów? Ależ oczywiście, można! – dopóki słomiany zapał nie zgaśnie. I to nie są czcze słowa. Przypominam, że i “Calisia”, i “Legnica” upadły, bo nikt nie miał w sobie tyle determinacji, żeby jednak wytrwać, nie poddać się, sprostać, dotrwać do końca bez względu na wszystko… W piłce nożnej z grubsza chodzi o to samo, panie trenerze Smudo, czy kto tam jeszcze.

W poniższych opisach podaję wiadomości, którymi dysponuję. Podane warszawskie adresy zaopatrzone są w rocznik, w którym na pewno były aktualne (podany rok nie oznacza, że adres właśnie tego roku się zmienił). Same adresy dotyczyć mogą zarówno salonu firmowego, składu instrumentów, warsztatu fabrycznego, jak i miejsca zamieszkania fortepianmistrza. Daty życia podaję tylko jeżeli są ustalone. Nazewnictwo wytwórni podaję za reklamami prasowymi i napisami znalezionymi wewnątrz instrumentów.

Angerhöfer
Banasikowski
Bielawski
Biernacki
Bobiński
Brinner
Buchholtz
Budynowicz
Cerulli
Chojnacki
Długosz
Domagalski
Dütz Jan
Dütz Antoni
Elwart
Fiedler
Fritsche
Frycz
Furyg
Gebethner & Wolff
Gruszczyński
Hildt
Hinz
Hirsz
Hofer
Hofer i Janiszewski
Hofer et Hinz
Hohenhauser
Hubert
Janiszewski
Jansen
Kaczkowski
Kamieniecki
Kamieński
Karwowski
Kawecki
Kerntopf
Kewitsch
Kling
Kościeniewicz
Kowalik
Krall & Seidler
Lehman
Leszczyński
Lindner
Luboradzki
Majewski
Małecki
Männling
Max
Müller
Nowacki
Nowicki Feliks Julian
Nowicki Jan
Nowicki Władysław
Ostrochulski
Owczarski
Poliński & Ochocki
Rawski
Sakowski
Spiechowski
Stahl
Strzyżewski
Szabłowski
Szczerbiński
Toliński
Troschel
Walicki
Wasilewski
Wąsowski
Weinpersen
Winen
Wokalik
Zakrzewski
Zaremba
Zdrodowski
Zembrzuski
Zirkwitz Fryderyk
Zyrkwitz Robert

  • AngerhoferP. Angerhofer, Paul Angerhöfer, “Fabryka fortepianów, specyalnie pianin” (wzmianki w latach 1895-1910) – niszowy producent pianin (o fortepianach jego produkcji wiadomości brak). Prawdopodobnie pochodził z Berlina, gdzie od 1869 roku istniała firma produkująca fortepiany pod tą samą nazwą. W Polsce pozostały na rynku wtórnym nieliczne jego pianina. Ares w Warszawie: ul. Złota 20, róg Wiejskiej.
  • BanasikowskiLeon Banasikowski (1890 – po 1926). “Fabryka Fortepianów i Pianin Leona Banasikowskiego”. Niszowy producent. Znane są nieliczne jego pianina. Adres w Warszawie (1908): ul. Nowy Świat 12, tel. 127-86.
  • Bielawski, Jan Bielawski (połowa XIX w.).
  • Biernacki, T. Biernacki (2 połowa XIX w.). Mało znany warszawski fabrykant fortepianów. Instrumenty jego należą do skrajnych rzadkości. Znany jest jego fortepian wiedeński, prostostrunowy, sygnowany “T. Biernacki w Warszawie”, pochodzący prawdopodobnie z lat 1870-ych. Dostępne mi źródła Biernackiego nie wymieniają.
  • Bobiński, Kalikst Bobiński (wzmianka w roku 1854), fortepianmistrz i organmistrz. Instrumenty nieznane. Adres w Warszawie: ul. Żurawia 1620.
  • Brinner (Brünner?) (I połowa XIX w.), fabrykant fortepianów i fisharmonii.
  • BuchholtzFryderyk Buchholtz“Fryderyk Buchholtz w Warszawie”“F. Buchholtz w Warszawie” (1815-1837).
  • CerulliJózef Cerulli“Fabryka fortepianów J. Cerulli” (wzmianki prasowe w latach 1875-1890). Józef Cerulli zmarł 25.VIII.1897. Żadne jego instrumenty nie są mi znane i z pewnością należą do rzadkości, gdyż na rynku się nie pojawiają. Adres w Warszawie: (1875) ul. Miodowa 15 (“na wprost Sądu Apelacyjnego”), (1877) ul. Marszałkowska 71, (1883) Nowy Świat 68, (1886) Nowy Świat 62. Być może, krewny (syn? albo chodzi o tę samą osobę?) niejakiego Jana Cerulliego, notowanego w latach 1869-1877 pod adresami (1869) Ordynacka 6 oraz (1877) Marszałkowska, 241.
  • ChojnackiLudwik Chojnacki (wzmianka w 1926). Szczegółów działalności jego zakładu, ani zachowanych instrumentów ustalić nie mogłem.
  • Długosz, Józef Długosz (lata działalności 1824-1853), warszawski fortepianmistrz, zmarły 9.X.1853. Wynalazł w 1825 roku nowy instrument, nazwany przez niego aelopantalon. Był to rodzaj organów o “wielkiej rozmaitości tonów” (jak pisano w ówczesnej prasie). Jego fortepiany są nieznane.
  • Domagalski, Dominik Domagalski (notowany w latach 1823-26), fabrykant fortepianów oraz organmistrz. Jego instrumenty są nieznane. O działalności Domagalskiego wiadomo z jego listu do “Kuriera Warszawskiego” od 26.X.1823. Zamieszkiwał (miał zakład?) przy ul. Długiej 557 (dom Podkańskich vel Potkańskich).
  • DützJan Dütz“Jean Dütz”“Jan Dütz i syn” (1872 lub 1873-1895).
  • DützAntoni Dütz“Antoni Dütz w Warszawie”“A. Dütz” (1889-1928?).
  • Fritsche, K. Fritsche – nieznany bliżej fortepianmistrz warszawski, notowany w latach 1875 i 1889-90 (lista majstrów cechowych). Być może tożsamy z Karolem Fryczem (patrz niżej). Adres w Warszawie (1875): ul. Świętokrzyska 25 (wprost Jasnej), skład fortepianów i pianin.
  • Frycz, Karol Frycz (ok. 1854). Instrumenty nieznane. W roku 1854 fabrykant fortepianów mieszkał przy ul. Rymarskiej 739.
  • Furyg, Franciszek Furyg (ok. 1854). Instrumenty nieznane. W roku 1854 fabrykant fortepianów mieszkał przy Krakowskim Przedmieściu 404.
  • Gebethner & Wolff (G. Gebethner notowany na liście majstrów cechowych w 1890; listy z roku 1889 jego nazwiska nie wymieniają).
  • Gruszczyński, A. Gruszczyński – nieznany bliżej fortepianmistrz warszawski, notowany w latach 1889-90 (lista majstrów cechowych).
  • HildtJózef Hildt, Hildt dawniej Hofer, również nieprawidłowo Hild (przed 1877 – po 1889).
  • Hinz, J. Hinz, Julian Hinz (wzmianki prasowe w latach 1885-89), bliżej nieznany ze swojej działalności producent fortepianów, wymieniany jednak w notach prasowych Zrzeszenia Fortepianmistrzów. Ostatnia znaleziona o nim wzmianka pochodzi z sierpnia 1889; lista majstrów cechowych z lipca 1890 już go nie wymienia (prawdopodobnie, zmarł). Być może, dawny (1865) wspólnik J. Hofera. Nie należy mylić z Fryderykiem Hintzem z Kalisza. Adres w Warszawie: ul. Nowy Świat 4.
  • Hirsz, J. Hirsz – nieznany bliżej fortepianmistrz warszawski, notowany w roku 1890 (lista majstrów cechowych wymienia go jako “starszego cechu”). Z kolei podobne listy z roku 1889 go nie wymieniają. Adres w Warszawie: ul. Nowy Świat, [dom nieznany].
  • HoferAntoni HoferAnton Hofer“Antoni Hofer w Warszawie” (1845 – ok. 1880).
  • Hubert, Wincenty Hubert (notowany w 1825-42), wg wzmianki prasowej w “Gazecie Wielkiego Xięstwa Poznańskiego” od 5.IV.1842 “były fabrykant fortepianów w Warszawie”. Z treści dokumentu wynika, że Hubert, “nie korzystając z amnestii”, uciekł z kraju (dokładnie, z Królestwa Polskiego, być może, z powodu represji po powstaniu listopadowym?), co spowodowało konfiskatę jego pozostawionego w kraju mienia. Instrumenty Huberta są nieznane. Adres w Warszawie: (1825) ul. Bielańska, 609, (1826) ul. Freta, 273, (1828) ul. Długa, [dom nieznany].
  • JaniszewskiA. Janiszewski, Aleksander Janiszewski (wzmianki z lat 1885-90). Prawdopodobny wspólnik Jerzego Hofera w latach 1861-65. Zmarł 26.VI.1902 (o ile chodzi o tę samą osobę). Twórca pianin, dość rzadkich na rynku wtórnym. Adres w Warszawie: Nowy Świat 54.
  • Jansen (połowa XIX wieku).
  • Kaczkowski, Jan Kaczkowski (połowa XIX w.).
  • KamienieckiJ. M. Kamieniecki. Lista majstrów cechowych, upubliczniana przez Zgromadzenie Organmistrzów i Fabrykantów Instrumentów Muzycznych w latach 1889-90, nazwiska Kamienieckiego nie wymienia. Nie jestem pewien, czy ten budowniczy fortepianów działał w Warszawie. Pianina jego produkcji są bardzo rzadkie.
  • Kamieński, W. Kamieński, być może również Kamiński (notowany w 1837), “fabrykant fortepianów”, informował w swoim czasie o produkcji fortepianów z podwójną deką rezonansową, czyli klejoną z dwóch warstw w celu nadania instrumentowi “mocniejszego tonu” i uniknięcia pękania płyty rezonansowej (wzmianka w “Gazecie Warszawskiej” z 11 lipca 1837). Instrumenty nieznane. Adres zakładu w Warszawie: ul. Długa 557 (dom Podkańskich).
  • Karwowski, A. Karwowski – nieznany bliżej fortepianmistrz warszawski, notowany w latach 1889-90 (lista majstrów cechowych).
  • Kawecki, Franciszek Kawecki (daty życia: ok. 1810-1862) z Siemianowic, fortepianmistrz i organmistrz, w Warszawie notowany od ok. 1840. Jego instrumenty pozostają nieznane. Adres w Warszawie: (1840) ul. Tamka 2841, (1848) ul. Leszno 657, (1860) ul. Długa 557.
  • Kerntopf
  • KewitschAlois KewitschA. Kewitsch, również Kiewitsch; wersja spolszczona, przez producenta nieużywana – Alojzy Kiewicz (przed 1889 – po 1913).
  • Kling, Michał Kling, również Michał Klink (ok. 1844-1865), właściciel pracowni fortepianów w Warszawie. Żył w latach 1796-1865. Pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim. Instrumenty jego produkcji są mi nieznane. W roku 1854 fabrykant zamieszkiwał przy ul. Senatorskiej 472 (pałac Zamojskiego).
  • Kościeniewicz, Jakub Kościeniewicz (daty życia: 1786-1819), budował fortepiany i organy, które jednak dzisiaj są nieznane. Adres w Warszawie: ul. Zielna, 1408.
  • KowalikStanisław Kowalik (1927 – po 1930?). Pierwotnie stolarz, później – fabrykant pianin. Wytwórnia, powstała w przeddzień wielkiego kryzysu ekonomicznego (1929-35), prawdopodobnie w czasie tego kryzysu również upadła. Zmarł być może 27.XII.1939 (o ile chodzi o tę samą osobę). Wyprodukował prawdopodobnie nieco ponad 200 pianin; ostatni znany mi numer seryjny – 204 – należy do pianina z roku 1930. Na rynku pozostają nieliczne, dość rzadkie pianina tego producenta. Adres w Warszawie: ul. Grzybowska 59.
  • Krall & Seidler
  • Lehman, Karol Lechman (połowa XIX w.). Jego instrumenty wg ówczesnej prasy “zbliżały się” do instrumentów Erarda z Paryża.
  • LindnerH. Lindner (wzmianka w 1926). Szczegóły jego działalności są nieznane. Nie należy mylić warszawskiego Lindnera z irlandzkim producentem fortepianów.
  • LuboradzkiJ. S. LuboradzkiSzymon Luboradzki (ok. 1826 – praca w zakładzie Buchholtza, samodzielna wytwórnia prowadzona od roku 1841. Rok zakończenia działalności nieustalony).
  • MajewskiWł. Majewski, Władysław Majewski (żył w latach 1879 lub 1881 – 25.06.1962) – “właściciel Fabryki Fortepianów w Warszawie”, która zbankrutowała podczas I Wojny Światowej. Po I wojnie rodzina wyjechała z Warszawy do Frankopola nad Bugiem. Władysława Majewskiego nie należy mylić z Ottonem Majewskim z Bydgoszczy. Miał żonę Helenę z Komorowskich (1885-1928), trzy córki oraz syna. Na temat działalności Majewskiego nie wiadomo praktycznie nic. Lista majstrów cechowych, upubliczniana przez Zgromadzenie Organmistrzów i Fabrykantów Instrumentów Muzycznych w latach 1889-90, nazwiska Majewskiego nie wymienia. W roku 1909 (podczas chrztu córki) notowany jako buchalter. Tak więc lata działalności musiałyby się ograniczyć do okresu ok. 1910 – ok. 1915. Pianina produkcji Władysława Majewskiego są bardzo rzadkie i w zasadzie niespotykane, niemniej jedno, sygnowane “Wł. Majewski”, pojawiło się na rynku wtórnym kilka lat temu.
  • Małecki
  • MännlingJerzy Männling (ok. 1830-37 – w firmie Buchholtza, później samodzielnie).
  • Max, Tomasz Max (1822 – przed 1864).
  • Müller, Ferdynand Müller (połowa XIX w.).
  • Nowacki, Franciszek Nowacki (daty życia: 1753-1831), notowany w latach ok. 1818-1832 fortepianmistrz i organmistrz. Jego instrumenty są dzisiaj nieznane. Adres w Warszawie: ul. Zielna, 1407 lub 1408.
  • Nowicki, Jan Nowicki (notowany w 1826). Jego instrumenty są nieznane.
  • Nowicki, Władysław Nowicki (notowany ok. 1895-1912), fortepianmistrz i organmistrz. Jego instrumenty są dziś nieznane. Adres w Warszawie: ul. Chłodna 27.
  • OwczarskiA. OwczarskiAdam Owczarski“Fabryka fortepianów i pianin A. Owczarskiego w Warszawie” (przed 1909, lecz nie wcześniej, niż w 1902 – po 1926).
  • Poliński & Ochocki (wzmianka w 1926) – szczegóły nieznane.
  • Rawski, Albert Rawski (notowany w 1826). Jego instrumenty są nieznane.
  • Sakowski (połowa XIX w.) – producent pianin. Jego wytwórnia, wyspecjalizowana w pianinach, co najmniej dwukrotnie reklamowała się pod postacią “niezależnego artykułu” w ówczesnym “Ruchu Muzycznym”.
  • Spiechowski, Antoni Spiechowski (daty życia: 1788-1833), notowany w latach 1824-33 fortepianmistrz i organmistrz. Adres w Warszawie: (1824-28) ul. Aleksandria 2778 lub 2780; (od 1828) ul. Krakowskie Przedmieście 5.
  • Stahl, Mikołaj Stahl (? – zm. 1850).
  • Strzyżewski, F. Strzyżewski – nieznany bliżej fortepianmistrz warszawski, notowany w lutym roku 1889 (lista majstrów cechowych). Lista z sierpnia 1889 już go nie wymienia. Prawdopodobnie, chodzi o Filipa Strzyżewskiego, który zmarł 20.V.1889.
  • Szabłowski, Jan Szabłowski (notowany w 1826). Jego instrumenty są nieznane.
  • Szczerbiński, Cyprian Szczerbiński (połowa XIX w., notowany jeszcze w 1889-90).
  • Toliński, F. M. Toliński, Varsovie (koniec XIX w.). Całkowicie nieznany fortepianmistrz warszawski, o nieustalonych imionach. Jego pianina należą do najrzadszych i prawie się nie spotykają na rynku wtórnym. Żadna z list majstrów cechowych (z lat 1889-90) jego nazwiska nie zawiera.
  • Troschel, Wilhelm Troschel (1822-1840?).
  • Walicki, Władysław A. Walicki (wzmianki prasowe z roku 1900), “fabrykant fortepianów i pianin z Warszawy”. Posiadał filię [?] (pracownię?) w Piotrkowie Trybunalskim przy ul. Odeskiej. Jego instrumenty są mi nieznane.
  • WasilewskiJózef Wasilewski“Wasilewski w Warszawie”.
  • WąsowskiMieczysław Wąsowski (wzmianki o działalności w latach 1902-1908), wytwórca pianin (prawdopodobnie, fortepianów nie wytwarzał w ogóle), deklarował “własną fabrykę”. Jego instrumenty są mi nieznane, na rynku wtórnym niespotykane. W roku 1929 występował w prasie jako prezes Zrzeszenia Przemysłu i Handlu Muzycznego w Polsce – bez jakiejkolwiek wzmianki o własnej (byłej czy aktualnej) wytwórni. 1908: adres salonu (fabryki? mieszkania?) – ul. Nowy Świat 70, tel. 35-37.
  • Weinpersen, Józef Weinpersen (notowany w latach 1808-1826), fortepianmistrz i organmistrz. Jego instrumenty są nieznane. Adres w Warszawie: (1808, warsztat) ul. Świętokrzyska, 1324; (od ok. 1825) ul. Miodowa, 495.
  • Winen, Ludwik Winen (połowa XIX w.).
  • Wokalik, Antoni Wokalik (notowany w 1854). Instrumenty pozostają nieznane.
  • ZakrzewskiA. Zakrzewski, Antoni Zakrzewski (lata działalności: ok. 1837-1859) – fortepianmistrz i organmistrz. Jego fortepiany należą do bardzo rzadkich (prawdopodobnie, zachowały się pojedyncze egzemplarze). W 1837 roku przeprowadził remont organów kościoła ewangelickiego św. Trójcy. Adres w Warszawie: ul. Miodowa, 489; (1857) ul. Elektoralna, 741.
  • Zaremba, Ignacy Zaremba, również Zaręba (przed 1849 – 1868).
  • ZdrodowskiKasper Zdrodowski (1838?-1860).
  • Zembrzuski, Stanisław Zembrzuski (w 1854 notowany jako “czeladnik fortepianów”; samodzielna wytwórnia – później; działał do śmierci ok. 1860). Adres w Warszawie: (1854) Warecka, 1358a.
  • Zirkwitz, Fryderyk Zirkwitz (daty życia ok. 1800-1853), fortepianmistrz i organmistrz z Hamburga. W Warszawie od ok. 1838 roku. Prawdopodobnie ojciec Roberta Zyrkwitza. Jego instrumenty nie są dziś znane. Adres w Warszawie: Rynek Staromiejski 48; (1840) ul. Świętokrzyska, 1320 (ob. Nowy Świat 80); (1853) ul. Zielna 1431.
  • Zyrkwitz, Robert Zyrkwitz (notowany w 1865), “fabrykant fortepianów w Warszawie”, reklamujący w prasie nowe fortepiany w sierpniu 1865. Jego instrumenty są mi nieznane. Fabryka mieściła się przy ul. Długiej 546.

W ciągu II wojny światowej zniszczono prawdopodobnie wszystkie istniejące dotychczas w Warszawie warsztaty i zakłady budowy fortepianów. Dodatkowo, zniszczono większość dokumentacji, zarówno firmowej, dotyczącej stanu aktualnego, jak i archiwalnej. Stąd tak olbrzymie luki w posiadanej przez nas dzisiaj wiedzy…

Prawdopodobnie, zniszczono wówczas również większość najbardziej wartościowych instrumentów, które mogły być w posiadaniu stołecznej warstwy wyższej. Znacznie mniej “rozkoszne” i drogie instrumenty pozostały jednak na prowincji oraz tam, gdzie kiedyś sięgał eksport warszawskich firm. Doprowadziło to do sytuacji, w której widzimy numer seryjny instrumentu przekraczający 5000, a informacji o danej firmie mamy raptem na dwa skromne akapity…

Ostatnia wojna położyła kres ponad stuletniej tradycji budownictwa fortepianowego w Warszawie. Nigdy więcej w tym mieście fortepianów nie produkowano.

Nie wiemy niestety, które firmy istniały w Warszawie w momencie wybuchu wojny, które próbowały przetrwać, próbowały wytwarzać fortepiany bez względu na wszystko. Wiemy natomiast, że próbowały sobie radzić warszawskie firmy organmistrzowskie, produkujące podczas okupacji organy dla kościołów Mazowsza. Działała firma Zygmunta Kamińskiego (dzięki temu, iż mieściła się na praskim Grochowie, przetrwała wojnę bez większych strat), działała też firma Wacława Biernackiego, lecz nie miała tyle szczęścia – będąc na lewym brzegu, została całkowicie unicestwiona w czasie Powstania Warszawskiego. Zachował się, choć i w zmienionej postaci, jeden z ostatnich jej instrumentów – organy w katedrze w Łowiczu z roku 1943.

Fortepianów “wojennych” nie znamy. Kto wie, czy kiedykolwiek poznamy. Jednak można przypuścić, że do momentu okupacji w Warszawie nadal działały firmy Nowickiego, Kerntopfa oraz – być może – Małeckiego, Angerhofera, Owczarskiego, Lindnera, Chojnackiego, Fiedlera, Banasikowskiego (data zaprzestania ich działalności jest nieznana).

Po wojnie władza ludowa postanowiła odnowić przemysł fortepianowy na dalekiej prowincji – w Kaliszu i Legnicy (niech mi wybaczą mieszkańcy tych miast), zapewne w celu uprzemysłowienia terenów biedniejszych, słabszych ekonomicznie. Był w tym pewien sens: w odbudowanej Warszawie przemysłu nie brakowało, lecz trzeba było też dać zajęcie mieszkańcom małych miejscowości, tak aby widmo bezrobocia i braku perspektyw nie wypychało ludzi do wielkich miast, nie wyludniało ostatecznie prowincji. Niestety, nawet tak na swój sposób mądra decyzja nie uratowała ostatecznie przemysłu fortepianowego w nowej Polsce.

Po upadku Warszawy – bez wątpienia największego krajowego ośrodka budownictwa fortepianowego – upadek reszty krajowej produkcji był, jak się okazało, tylko kwestią czasu.

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

  • producenci fortepianów julian (13)
  • pianino kowalik warszawa (7)
  • nowacki fortepian (7)
  • kto mieszkal w warszawie i mial przy ulicy miodowej wytwornie (5)
  • pianino banasikowski (5)
  • producenci fortepianów (5)
  • kamieniecki pianina (5)
  • fortepiany warszawa wtytwórnia (5)
  • pianino kamieniecki (4)
  • pianino s kowalik (4)
  • tolinski fortepiany (4)
  • f m tolinski warszawa pianino (3)
  • pianino prostostrunowe opinie (3)
  • pianinq warszawa krakowskie przedmieście (3)
  • fortepian antoni zakrzewski (3)
  • j janiszewski pianino (3)
  • fortepiany warszawa (3)
  • Józef Walenty Budynowicz (3)
  • nazwy wytwórni fortepianów (3)
  • Zrzeszenie Przemysłu i Handlu Muzycznego (3)
  • pianino antoni dutz seiter warszawa 1930 (3)
  • nadanie fortepianowi wlasciwego tonu (3)
  • m wybrański fisharmonie (3)
  • lehmann pianina (3)
  • pianina w warszawie (3)
  • niemiec Angerhoefer fortepianow (2)
  • j grosspietsch breslau waga pianina (2)
  • ile lat ma fortepian firma a zakrzewski (2)
  • niemiec Paul Angerhofer fortepianow (2)
  • ile kosztuje pianino kertopf i syn z 1907r (2)
  • pianino 1831 rok produkcj cena (2)
  • fortepian promberger z wiednia historia (2)
  • pianino angerhofer (2)
  • pianina używane janiszewski (2)
  • krall seidler 1838 (2)
  • kawecki franciszek instrumenty (2)
  • kamieniecki pianino fortepian (2)
  • metal leczenie piec producent (2)
  • pianino produkcja Warszawa (2)
  • pianino janiszewski (2)
  • mieczysław wąsowski pianino (2)
  • józef długosz instrument maker (2)
  • pianino wolf (2)
  • l banasikowski pianino (2)
  • fortepian zdrodowski (2)
  • waga pianina gebethner wolf (2)
  • fortepian antyk kasparfiedler (2)
  • fortepian a zakrzewski (2)
  • fortepian a fiedler cena 1848 (2)
  • Z którego roku pochodzi pierwsza wzmianka nazwiska Strzyżewski (2)
  • antoni dutz pianino (2)
  • ceny pianina legnica używanego z roku1947 (2)
  • fabryka fortepianów w warszawie (2)
  • fabryka fortepianow tolinski (2)
  • używane pianino warszawskich wytwórców (2)
  • fortepian krall seidler 1845 sprzedam (2)
  • fortepian zakrzewski (2)
  • fortepian z 1848 cena allegro (2)
  • albert dütz (2)
  • dworek w piotrkowie tryb należący do rodziny hofrów (2)
  • zygmunt fritsche ośniszczewko (2)
  • fortepian m biernacki w warszawie (2)
  • www ceny fortepianow szczerbinski (1)
  • warszawa dluga 5 pianino (1)
  • pianina produkowane w warszawie (1)
  • wybrański organy budowniczy (1)
  • pianino geberthner (1)
  • pianino gebethner & wolf ceny (1)
  • pianino gebethner&wolff (1)
  • pianino gebetner i wolf (1)
  • wytwórnia fortepianów zakrzewski (1)
  • wytwórnia lehmann hamburg konstrukcja rogu (1)
  • pianino fryderyka nowickiego (1)
  • zdrodowski kacper fortepian (1)
  • zdrodowski fortepiany (1)
  • pianina wąsowskiego rok produkcji (1)
  • pianino biernacki (1)
  • wytwórnie fortepianów na swiecie (1)
  • wyrób fortepian (1)
  • zygmunt kamiński fortepiany (1)
  • zygmunt fritsche (1)
  • pianino Hinz (1)
  • wąsowski marka pianino (1)
  • pianino warsowia 1889 (1)
  • pianino zabytkowe paul angerhofer (1)
  • sprzedam pianino m wąsowskiego (1)
  • stolarz fortepiany niemcy (1)
  • polityka celna w II Rzeczypospolitej (1)
  • stolarz fortepian (1)
  • produkcja warszawa loc:PL (1)
  • reprezentanci gebethner pianino (1)
  • Stanisław Kowalik pianina (1)
  • salony fortepianowe w warszawie (1)
  • pianino stanisław kowalik nr 159 (1)
  • producent pianina kamieniecki (1)
  • waga pianina gebetner i wolf (1)
  • warszawskie pianina (1)
  • warszawska fabryka fortepianów (1)
  • warszawscy producenci (1)
  • pianino kerntopf i syn cena (1)
  • produceny fortepianu polska (1)
  • warszawa stolarze przed wojną ul freta (1)
  • pianino marki m wasowski (1)
  • pianino p f welzel breslau płyta (1)
  • warszawa miodowa 489 (1)
  • warszawa bielańska 609 (1)
  • Spiechowski (1)
  • pianina M Wąsowski (1)
  • adam hofer fortepian (1)
  • fabryki pianin i fortepianow istniejących przed ii wojna światową (1)
  • firma produkujaca organy koscielne bracia kaminscy (1)
  • firmy budujące pianina (1)
  • firmy produkujace warszawa (1)
  • fortepian bucholtz (1)
  • fortepian julian hinc 19 wiek cena (1)
  • fortepian kamieniecki (1)
  • fortepian kerntopf i syn (1)
  • fortepian warszawski (1)
  • (mieszkanie puszczy)gebethner i wolff-warszawa (1)
  • fortepiany nowe warszawa (1)
  • fortepiany salon ordynacka (1)
  • fortepiany seidler warszawa (1)
  • fortepiany zakrzewski (1)
  • fabryka fortepianow buchholtza na miodowej (1)
  • drzewo do wyrobu fortepian (1)
  • człowiek budujący fortepiany (1)
  • alegro pianino Lehmana (1)
  • Angerhoefer fortepianow (1)
  • angerhoefer w polsce (1)
  • antoni dutz w warszawie (1)
  • antoni hofer fortepian cenna (1)
  • antoni zakrzewski fabryka fortepianów (1)
  • antoni zakrzewski fortepiany (1)
  • banasikowski pianina (1)
  • banasikowski pianino (1)
  • Brunner 1828 warszawa (1)
  • budowniczy fortepianu (1)
  • cena fortepianu w warszawie w xix wieku (1)
  • co oznacza hoferet (1)
  • Cyprhian Szczerbinski (1)
  • franciszek sakowski pianina (1)
  • frydereyk hinz fortrpiany (1)
  • fryderyk buchholtz imports (1)
  • kto ze Strzyżewskich prowadzi drzewo genealogiczne (1)
  • leon banasikowski (1)
  • list krall (1)
  • ludwik hildt warsaw (1)
  • m wąsowski pianina (1)
  • nadaje fortepianowi wlasciwego tonu (1)
  • nazwy wytwórni fortepianów NIEMIECKICH (1)
  • nazwy wytwórni fortepianu (1)
  • niemcy 1840 rok ceny pianin (1)
  • nowe wytwórnie fortepianów (1)
  • O?niszczewko (1)
  • olx pianino banasikowsli (1)
  • paul angerhofer (1)
  • pianina kowalik warszawa (1)
  • kto mieszkał przy ul miodowej i miał wytwórnię w warszawie (1)
  • Krall & Seidler rocznik 1859 (1)
  • kowalik stanisław kowalik (1927 – po 1930?) pierwotnie stolarz później – fabrykant pianin wytwórnia powstała w przeddzień wielkiego kryzysu ekonomicznego (1929-35) prawdopodobnie w czasie tego kryzysu również upadła zmarł być może 27 xii 1939 (o ile chodz (1)
  • gebethner i wolff pianina (1)
  • gebethner i wolff pianino remont (1)
  • historia powstania nazwiska bielawski (1)
  • jaka wartosc pianina Sommerfeld z 1927 (1)
  • jan bielawski fortepian (1)
  • jan szabłowski z łowicza (1)
  • janiszewski warszawa pianino cena (1)
  • janiszewski wincenty fortepian (1)
  • jozef dlugosz instrumenty (1)
  • józef długosz jego prace (1)
  • jozef wasilewski fortepiany (1)
  • kamieniecki j m (1)
  • kasper zdrodowski (1)
  • kerntopf i syn ceny (1)
  • pianina leon banasikowski (1)

  1. Przeczytałem z zainteresowaniem. Nie spodziewałem się tak bogatej historii budowania fortepianów w Warszawie. Przypuszczam, że współcześni Warszawiacy niewiele wiedzą o tej tradycji (chyba złe słowo – nie ma tradycji, bo nikt już nie buduje fortepianów w Warszawie).

  2. Pingback: Budynowicz w Warszawie | Ars Polonica

  3. Pingback: Jan Dütz | Ars Polonica

  4. Pingback: K. O. Fiedler | Ars Polonica

  5. Pingback: Hildt, dawniej Hofer | Ars Polonica

  6. Pingback: Teodor Elwart | Ars Polonica

  7. Pingback: Alois Kewitsch | Ars Polonica

  8. Pingback: Feliks Julian Nowicki | Ars Polonica

  9. Pingback: Ostrochulski i Syn | Ars Polonica

  10. Pingback: Fabryka fortepianów i pianin A. Owczarskiego w Warszawie | Ars Polonica

  11. Pingback: Antoni Hofer | Ars Polonica

  12. Pingback: Wasze pytania: polskie pianina i fortepiany | Ars Polonica

  13. Pingback: Budownictwo fortepianów w XIX w. | Ars Polonica

  14. Pingback: Tomasz Max, warszawski producent fortepianów | Ars Polonica

  15. Pingback: Maksymilian Hohenhauser | Ars Polonica

  16. Pingback: Ignacy Zaremba, fabrykant fortepianów w Warszawie | Ars Polonica

  17. Pingback: Hofer et Hinz | Ars Polonica

  18. Pingback: Wilhelm Troschel, warszawski fortepianmistrz | Ars Polonica

  19. Pingback: Antoni Leszczyński | Ars Polonica

  20. Pingback: Antoni Dütz | Ars Polonica

  21. Pingback: Perełki aukcyjne (aktualizowane!) | Ars Polonica

  22. Pingback: Krótka historia budownictwa fortepianów w Warszawie (aktualizowane) | Ars Polonica

  23. Pingback: Cena popularności | Ars Polonica

  24. Pingback: Niemiecka jakość, rosyjska dusza | Ars Polonica

  25. Pingback: Co oznacza numer seryjny w pianinie? | Ars Polonica

  26. Pingback: Fortepiany i pianina, które polecam… lub nie | Ars Polonica

  27. Pingback: Produkcja fortepianów i pianin w Bydgoszczy | Ars Polonica

  28. Pingback: Niemieckie budownictwo fortepianowe na Ziemiach Odzyskanych i Uzyskanych w 1945 roku | Ars Polonica

  29. Pingback: Polscy fabrykanci fisharmonii | Ars Polonica

  30. Pingback: Przypadki z praktyki 2 | Ars Polonica

  31. Pingback: Fortepian po remoncie? Sprawdź, zanim kupisz! | Ars Polonica

  32. Pingback: Tłuczek do ziemniaków | Ars Polonica

  33. Pingback: Produkcja pianin i fortepianów w Polsce | Ars Polonica

  34. Pingback: Tuż przed kryzysem: polski przemysł fortepianowy w roku 1929 | Ars Polonica

  35. Pingback: Dlaczego nic nie piszę? | Ars Polonica

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *