Bruno Sommerfeld

Bruno Sommerfeld (lata działalności: 1905/1921 (1923-24?) – 1943, lata życia nieustalone, być może 1887 – po 1950?) – niemiecki producent pianin i fortepianów w Bydgoszczy, który w okresie II Rzeczypospolitej (od 1921 lub 1923-24) osiągnął ogromny sukces w produkcji pianin i fortepianów, wybijając się na czołowe miejsce wśród krajowych fabrykantów fortepianów. 

Czytaj również: Numery seryjne pianin Sommerfelda

Ciąg dalszy niniejszego artykułu: I znów o Sommerfeldzie

Jednak ktoś, kto chciałby napisać coś bardziej naukowego, niż felieton oparty na bajkach, miałby w przypadku Sommerfelda poważny problem, jako że mitów, krążących w internecie (a więc i w ludzkiej świadomości, bo któż teraz czyta stuletnie gazety w zakurzonych bibliotekach, i to jeszcze za darmo?), jest znacznie więcej, niż ustalonych faktów.

Z tego też względu przytoczę najpierw trochę informacji “obiegowej”, do której spróbuję się odnieść krytycznie, a dopiero potem – podstawowe informacje, które nie wzbudzają wątpliwości.

  • Bruno Sommerfeld urodził się w roku 1887 w Ornecie (Wormditt).

Być może, tak jest, choć nie znam wiarygodnego źródła tej informacji.

  • Bruno Sommerfeld był Żydem i w rzeczywistości nazywał się “Bronisław Sommerfeld”.

Bruno Sommerfeld absolutnie nie był Żydem, choćby ze względu na to, że reklama jego firmy ukazywała się w najbardziej judоfobicznych gazetach polskich, pełnych słów typu “zażуdzеnie”, “żуdоwica”, “żуdki”, “żydziаrka”, “czosnki” itp. Wydaje się (choć być może ktoś będzie miał inne argumenty), że nie do pomyślenia byłaby sytuacja, gdyby jakikolwiek Żyd zechciał się reklamować w takiej gazecie, inni Żydzi – kupować u kogoś reklamującego się w takiej gazecie, zaś taka gazeta, zaciekle broniąc “swoich” przed “pejsatymi”, reklamować jakąkolwiek żydowską fabrykę. Jednak głównym argumentem wobec braku żydowskiego pochodzenia Sommerfelda była całkowota swoboda jego działalności po roku 1939. Bruno Sommerfeld był zatem Niemcem. Co do imienia “Bronisław”, to rzeczywiście, napotkałem na jedną reklamę prasową z 1926 roku, gdzie właściciel fabryki figuruje jako “Bronisław Sommerfeld”, i z pewnością nie jest to błąd druku, jako że jest to reklama graficzna, a nie potoczny tekst. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że Sommerfeld aktywnie pozycjonował się jako polski fabrykant, więc być może imię “Bruno” miało zbyt niemiecki wydźwięk i zostało w tak dziwaczny sposób spolonizowane. Sceptykom tylko przypomnę, że całkiem często mieszkający w Polsce Rosjanie czy Ukraińcy o imieniu “Włodzimierz”, używając zdrobnienia “Włodek”, niepostrzeżenie zamieniają “o” na “a” i stają się… Władysławami. I nic ich nie przekona, że “Włodzimierz” to również polskie imię, że nie tylko Lenin, nie tylko Putin… Tak więc nie warto doszukiwać się jakichś głębszych podtekstów w zamianie “Brunka” na “Bronka”. Tym bardziej, że imię “Bruno” lub “Brunon” w odniesieniu do Sommerfelda całkiem często było używane w publikacjach prasowych, czego nie da się powiedzieć o jednorazowym (?) “Bronisławie”. Powiedziałbym więc, że “Bronisław” – to jednorazowy wypadek przy pracy.

  • Bruno Sommerfeld był jednym z najbogatszych Niemców Bydgoszczy.

Całkiem możliwe.

  • Bruno Sommerfeld zginął wraz z innymi Niemcami podczas “Krwawej Niedzieli”, czyli rzezi Niemców przez Polaków w 1939 r.

Hipotezę tę lansują – no, kto? – oczywiście, Niemcy, którzy odkrywają Goebbelsa na nowo. Jak to: Niemiec, z Bydgoszczy, i nie zginął? Nie mógł nie zginąć! Szkoda, gdyby nie zginął! Ale nie: nie zginął. Szkoda, nieprawdaż?

  • Fabryka Sommerfelda produkowała pianina od 1905 roku.

Nie. Tego roku powstał tylko zakład naprawczy i skład importowanych instrumentów. Własna produkcja rozpoczęła się dopiero ok. 1921 (lub 1923?) roku. Wyraźnie widać, kiedy pojawiają się reklamy prasowe o pianinach własnej produkcji – najwcześniej w 1923 roku. Benjamin Vogel i wikipedia o tym nie wiedzą – cóż, tym gorzej dla nich. A że Sommerfeld wszędzie podawał “rok założenia – 1905”? No cóż, kto by tam wchodził w szczegóły. Inni dodawali sobie o wiele więcej lat, tysięcy, medali i… centymetrów. Ludzka rzecz.

  • Fabryka Brunona Sommerfelda działała do 1939 roku.

Gdyby Sommerfeld był Żydem, byłaby to prawda. Jednak Żydem, jak już pisałem, on nie był, więc okupanci po zajęciu Bydgoszczy jego fabryki nie zamknęli, a jego samego do getta nie zesłali. Jeżeli Vogel i wikipedia sądzą inaczej – są w błędzie.

  • Fabryka Sommerfelda działała do 1942 roku, a w 1943 została zlikwidowana.

Źródło tej informacji jest dość wiarygodne, więc chyba właśnie tak jest.

  • Fabryka Brunona Sommerfelda działała do 1945 roku.

Brak dowodów na poparcie tej informacji, a źródło nie wzbudza zaufania. Nie można temu jednak definitywnie zaprzeczyć, bo co się działo w Bydgoszczy w latach 1944-47, ciężko jest sobie wyobrazić nawet specjalistom. Jednak wiadomo, że fabryka została zburzona prawdopodobnie przez wojska Armii Czerwonej.

  • Bruno Sommerfeld uciekł z Bydgoszczy przed wyzwoleniem miasta.

Możliwe. Logiczne. Też bym uciekał tak szybko jak się da. (Adam Willma, autor jednego z artykułów o Sommerfeldzie, w prywatnej korespondencji utrzymuje, że Sommerfeld zniknął z Bydgoszczy “znacznie wcześniej”. Rzeczywiście, ostatnie wzmianki o nim pochodzą z roku 1942 lub 1943.)

  • Bruno Sommerfeld produkował w Polsce fortepiany nawet po wojnie.

Kolejna niezweryfikowana informacja z trzecich rąk, która przeczy wszystkim pozostałym powyższym wersjom. Ponoć, ktoś ten fortepian widział… Ja – nie widziałem. Ale trzeba być czujnym, bo w zakresie budownictwa fortepianowego w Polsce (i tylko) cuda naprawdę się zdarzają.

  • Bruno Sommerfeld osiadł w Berlinie, skąd pisał nostalgiczne listy do byłych pracowników byłej fabryki w Polsce, i gdzie zmarł w latach 1950-ych.

Niewykluczone, choć dowodów brak. Ale czy takowych listów nie powinna była przejąć cenzura?

A teraz informacja podstawowa.

Bruno (Brunon) Sommerfeld (sporadycznie posługiwał się imieniem “Bronisław”) – niemiecki fortepianmistrz i fabrykant fortepianów działający w Bydgoszczy od 1905 roku.

Jednak w 1905 (niektóre źródła podają nieprawidłową datę założenia firmy 1907. Jej prawdziwa data założenia to 13.06.1905) powstał tylko warsztat naprawczy i skład sprowadzanych zza granicy pianin i fortepianów (funkcjonujący pod szyldami “Bruno Sommerfeld, Bromberg” lub “Bruno Sommerfeld Pianohaus, Bromberg”), zaś produkcję własnych instrumentów rozpoczęto dopiero ok. 1921 roku. Interesującą informację podaje Henkel: wg niego, Sommerfeld od grudnia 1924 oprócz własnych sprzedaje również zagraniczne instrumenty. Prawdopodobnie, Henkel popełnił “czeski błąd” i należałoby to zrozumieć tak, iż od grudnia 1924 Sommerfeld oprócz zagranicznych sprzedaje również własne instrumenty. Mogłoby to wówczas oznaczać, że produkcja własnych pianin nie zaczęła się w roku 1921, lecz jeszcze później – pod koniec roku 1924. W świetle ostatnich ustaleń nie jest to niemożliwe, jako że, przy całym ogromie opracowanych numerów seryjnych, nie udało się dotychczas natrafić na numery pianin poniżej 1000 i datę produkcji wcześniejszą niż rok 1927. Jednak kłóci się to z informacją reklamową o “własnych pianinach” z roku 1923.

Instrumenty sygnowano nazwą “B. Sommerfeld”; czasem również “Sommerfeld”. W okresie 1921-22 (24?) firma funkcjonowała pod nazwą “Bracia Sommerfeld” (wspólnie z Ernestem, późniejszym kierownikiem filii w Poznaniu), i tak też prawdopodobnie były znakowane pianina (choć żadnego o tej nazwie nie spotkałem). Inne filie firmy (prawdopodobnie tylko składy, bez produkcji własnej) działały w Grudziądzu, Gdańsku, Katowicach, Łodzi i Warszawie. Znaczną część załogi fabryki stanowili Polacy, w tym znani w przyszłości majstrowie (np. organmistrz Józef Sobiechowski). Firma Sommerfelda była modelowym przykładem lojalności polsko-niemieckiej i harmonijnego współistnienia dawnych i nowych gospodarzy w odrodzonej Rzeczpospolitej. Polacy zajmowali kluczowe stanowiska w firmie, m.in. nadzorowali jakość produkcji, a przetrwanie i wyjście obronną ręką z kryzysu ekonomicznego lat 1929-35 (spadek produkcji wyniósł “zaledwie” 39%) zapewniło pracownikom fabryki stabilność i dobrobyt na tle panującej w zubożałym społeczeństwie rozpaczy. Jak wiemy, inny bydgoski fabrykant instrumentów muzycznych (fisharmonii i organów) – Mieczysław Wybrański – nie radząc sobie z prowadzeniem firmy w dobie kryzysu, popełnił samobójstwo.

Szczytowa wydajność produkcyjna fabryki Sommerfelda miała miejsce w latach 1925-30 oraz 1935-39, czyli w najlepszych latach polskiej prosperity. Wówczas fabryka mianowała siebie – bez jakiegokolwiek sprzeciwu ze strony konkurentów! – największą fabryką fortepianów i pianin w Polsce, co jak najbardziej odpowiadało rzeczywistości. W jej najlepszych latach powstawało 1500 pianin rocznie (np., reklama z grudnia 1929).

Firma postawiła na produkcję masową, tworząc pianina w maksymalnie przystępnej cenie przy zachowaniu wszystkich niezbędnych norm jakości. Można powiedzieć, że firma od początku zrezygnowała z artykułów elitarnych i drogich na rzecz “masówki”, czym zjednała sobie ogromną popularność – i właśnie to pozwoliło jej zarówno przetrwać kryzys, jak i dotrzeć do tak ubogiej części społeczeństwa, która nigdy wcześniej sobie na pianino pozwolić nie mogła. To też tłumaczy, dlaczego firma od początku konsekwentnie produkowała same tylko egalitarne pianina, nie kusząc się na ambitną produkcję drogich fortepianów. Co więcej, późniejsza orientacja fabryki na produkcję najtańszych fortepianów o bardzo małych wymiarach miała na względzie te same cele i założenia.

W roku 1925 fabryka reklamowała się pod nazwą “Fabryka fortepianów i budowa organów”. Nie ma w tej chwili żadnych danych, które pozwoliły by na weryfikację i ustalenie tego, co rozumiano pod “budową organów”. Wydaje się, że na początku lat 20-ych intensywnie poszukiwano nowych dróg rozwoju firmy i niektóre informacje mogły być podawane awansem. Nie ma bowiem żadnych wiadomości o działalności organmistrzowskiej Sommerfelda; nie są znane również wykonane przez niego prace przy organach. Jednocześnie nie ma żadnych zachowanych fisharmonii produkcji jego fabryki (co mogło się kryć pod pojęciem “organy”). Nie są też znane reklamy prasowe proponujące typowe w takich sytuacjach prace w zakresie strojenia, remontów, intonacji, rekonstrukcji organów kościelnych, wyrobu głosów i innych podzespołów organowych.

Poza podaną wyżej nazwą, fabryka określała siebie w reklamach m.in. jako “Fabryka i hurtownia fortepianów” (1925), “Fabryka i hurtownia pianin” (1927) oraz “Bydgoska fabryka fortepianów i pianin” (1925).

Wszystkie reklamy prasowe, niezależnie od nazwy własnej fabryki, w latach 1923-33 mają absolutnie jednakową i jednoznaczną wymowę: sprzedaż fortepianów produkcji najlepszych zagranicznych firm; sprzedaż fisharmonii firmy Mannborg oraz sprzedaż pianin produkcji własnej. Dodatkowo, tanie remonty pianin i fortepianów przez doświadczonych fachowców.

Produkcję fortepianów rozpoczęto natomiast pod koniec działalności fabryki (od 1935). Te instrumenty cieszyły się bardzo dużym powodzeniem i były eksportowane, wg informacji reklamowych Sommerfelda, do wielu krajów świata (Wielka Brytania, Niderlandy, Francja, Argentyna, Palestyna, Sri-Lanka). Były to bardzo małe i maksymalnie tanie fortepiany o długości 138 cm, tzw. baby grand, i ledwo nie jedyne fortepiany, wytwarzane bezpośrednio przed samą II wojną światową w Polsce. Żadna inna polska firma fortepianowa nie odnotowała w tym okresie tak istotnych skoków do przodu (większości nie udało się odbić od dna po kryzysie, i w ogóle złoty wiek budownictwa fortepianowego w Polsce był już za plecami), co sprawiło, że Sommerfeld w zakresie produkcji instrumentów klawiszowych w Polsce całkowicie zdominował ostatnie przedwojenne lata. Cena takiego fortepianu – wg informacji firmowej – była niewiele wyższa od ceny “dobrego pianina”.

Interesująca jest reklama w “Gazecie Gdańskiej” (14-15.09.1935): “Polecam moje piękne pianina [i] fortepiany, tylko 1.38 długie, po najniższych cenach i na najdogodniejszych warunkach. Eksport do wszystkich części świata. B. Sommerfeld, Bydgoszcz, ul. Śniadeckich 2”. Gdyby tak się zastanowić, ujmującym jest fakt zamieszczenia ogłoszenia Niemca Sommerfelda w polskiej gazecie w Gdańsku. Jest to też świadectwo rozpoczęcia produkcji fortepianów przynajmniej latem 1935 roku.

Sommerfeld, dysponujący wieloma oddziałami w kraju, chętnie wypożyczał swoje instrumenty na różne wydarzenia muzyczne – i często robił to nieodpłatnie, za co regularnie otrzymywał podziękowania prasowe od różnych osób i instytucji.

Fabryka Sommerfelda działała aż do likwidacji w 1943 roku, co jest wymowną odpowiedzią na domniemania niektórych “znawców”, jakoby Sommerfeld był pochodzenia żydowskiego. Niestety, nic nie wiadomo o relacji z nowymi władzami, o ewentualnej roli w wydarzeniach wokół Krwawej Niedzieli w Bydgoszczy, o postawie społecznej i politycznej Brunona Sommerfelda, jednego z najbogatszych Niemców Bydgoszczy, w okresie okupacji. Filia Sommerfelda w Katowicach działała co najmniej jeszcze na początku 1940 roku.

B. Sommerfeld GmbH, Kattowitz

B. Sommerfeld GmbH, Kattowitz

Podczas wojny produkcja zarówno pianin, jak i fortepianów trwała prawdopodobnie bez większych przeszkód – powstało wówczas co najmniej kilkaset instrumentów. Te okupacyjne łatwo rozróżnić – na nadruku firmowym nazwa “Bydgoszcz” została zastąpiona “Bromberg”.

Fabryka Sommerfelda wyprodukowała łącznie ponad 7700 instrumentów (dokładna liczba nie jest ustalona; nie ma też pewności, czy numeracja seryjna nie rozpoczęła się od numeru 100, 500 czy 1000; ostatni znany numer seryjny to 7748), często spotykanych na rynku wtórnym dzisiaj. Są to instrumenty wyjątkowo godne polecenia. Mają one piękny dźwięk, z głębokim basem i śpiewnym, donośnym dyszkantem, zaś fortepiany posiadają precyzyjną mechanikę i brzmią tak, jak gdyby nie były najkrótszymi z możliwych. Pochlebne opinie instrumentom Sommerfelda wystawili w swoim czasie Artur Rubinstein i Feliks Nowowiejski.

Udział firmy w wystawach przemysłowych:

  • 1927, Bydgoszcz (Polska Wystawa Wodna) – złoty medal
  • 1927, Poznań (Wystawa Hotelowa) – złoty medal
  • 1928, Gdańsk – dyplom honorowy
  • 1928, Paryż – Grand Prix i złoty medal
  • [rok nieustalony], Rogoźno – duży złoty medal
  • [rok nieustalony], Katowice – złoty medal
  • [rok nieustalony], Wilno – duży medal srebrny
  • Pod koniec lat 1930-ych Sommerfeld dysponował łącznie co najmniej 15 medalami, wizerunki których widnieją na firmowych nadrukach na płycie rezonansowej jego fortepianów.

Adres firmy:

  • (1905): Elisabethstrasse 47a (obecnie Śniadeckich 22) i 56 (ob. Śniadeckich 2)
  • (1925): skład – ul. Śniadeckich 56 (po reformie numeracji w 1931 – Śniadeckich 2) (róg Gdańskiej). Zakład produkcyjny mieścił się przedtem przy ul. Pomorskiej, od 1925 – przy przy ul. Gdańskiej 102 (wg innych źródeł – przy ul. Promenada 4 (lub 2) (obecnie Jagiellońska 92), albo też był to jeszcze jeden skład). Telefony fabryki: (1925): 883, (1927): 883 i 918, (1933): 458 i 883 (później przekształcony w 38-83).

Ciekawych informacji dostarczają książki adresowe Bydgoszczy z lat 1926, 1928, 1929 i 1933. Fabryka (lub raczej salon sprzedaży, “skład”) znajdowała się pod adresem Śniadeckich 56 (tel. 883) w roku 1926, 1928 i 1929, Promenada 44/45 (“fabryka i hurtowa sprzedaż”, tel. 458) w 1929 i Promenada 4 (tel. 4-58) w roku 1933, jej filia – przy Gdańskiej 27 (tel. 22-66, rok 1933), zaś prywatne mieszkanie Sommerfeldów – przy ul. Chopina 6 (po reformie numeracji dokonanej pomiędzy 1929-33 – Chopina 18 m. 1, tel. 9-18, w 1936/37 – 3918), w domu własnym. Poza Brunonem – “fabrykantem” (1928) lub “kupcem”, jak został określony (1926, 1933, 1936/37) – pod tymże adresem mieszka Ernst Sommerfeld, “technik” (1926, 1928, brak w 1929) lub “kupiec” (1933, brak w 1936/37). Niejaki “Bronisław Sommerfeld, kapelmistrz” notowany jest pod adresem Marcinkowskiego 8e (1926), 8b (1928, 1929), Gdańska 119/7 (1933) oraz Zaułek 20/2 (1936/37).

W roku 1936/37 dane są następujące: [salon]: Śniadeckich 2, fabryka – Promenada 4, tel. 3458, 3883 i 3918.

Filie fabryki:

(1929):

  • Grudziądz – Groblowa 4, tel. 229
  • Katowice – Kościuszki 16, tel. 1939 (w roku 1937 – 348-98). W roku 1937 w katowickim “Przewodniku po firmach chrześcijańskich” Sommerfelda również nazwano Bronisławem.

(1936/37):

  • Poznań – 27 grudnia 15, tel. 1918
  • Katowice (jak wyżej)

Brunon Sommerfeld

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

  • gdzie przed wojna produkowano pianina sommerfeld (9)
  • b sommerfeld (7)
  • ile waży pianino zimmermann (6)
  • ile waży pianino sommerfeld (6)
  • sommerfeld pianino wartość (5)
  • harmonia trzyrzedowa kup teraz (5)
  • skupinstrumentów antyków gliwice (4)
  • sommerfeld piano (4)
  • producenci zabytkowch pianin z gdanska (3)
  • sommerfeld pianino cena allegro 1936 r (3)
  • oddam pianino braniewo (3)
  • pianino hoffman & czerny grand prix medaille D\OR co to znaczy (2)
  • fortepian sommerfeld (2)
  • fortepian sommerfeld CENY (2)
  • producent fortepianu (2)
  • pianino bruno sommerfeld bromberg r weissbrod (2)
  • mieczysław wybrański fisharmonie (2)
  • pianina polska (2)
  • Pianino B Sommerfeld (2)
  • bruno sommerfeld bromberg pianino (2)
  • bruno sommerfeld bromberg piano (2)
  • sommerfelds piano (2)
  • Brunon Sommerfeld (2)
  • allegro antykipianino (2)
  • allegro antyki pianino (2)
  • pianofortefabrik g wolkenhauer stettin (2)
  • pianino so (1)
  • pianino nowe sprzedaz (1)
  • pianino niemieckie kość sloniowa bruno (1)
  • pianino sommerfeld allegro (1)
  • pianino katowitz (1)
  • wartość pianino b sommerfeld (1)
  • пианино bruno sommerfeld 1927 7216 (1)
  • pianino grand prix wilhelm menzel 1927 (1)
  • harmonia na pedeala 1936 (1)
  • wilhelm menzel fortepiany o firmie (1)
  • wartość pianina sommerfelda (1)
  • sommerfeld jozef (1)
  • sommerfeld brunon bydgoszcz (1)
  • aleksander drygas pianino (1)
  • schneidemühl aukcje (1)
  • sommerfeld piano wiki (1)
  • sommerfeld piano wikipedia (1)
  • sommerfeld pianos (1)
  • romhildt weimar historia (1)
  • sommerfeld пианино (1)
  • piano grand prix menzel 1927 (1)
  • pianino sommerfeld katowice (1)
  • sommerfeld pianino cena (1)
  • pianino august forster cena 1890 (1)
  • pianino alexander herman skup (1)
  • Firma Ruda ?l?ska?Che?mo?skiego J?zefa loc:PL (1)
  • fabryki w wormditt (1)
  • cena pianina sommerfeld (1)
  • carl ecke pianino 4 struny (1)
  • Brunon Sommerfeld коллекция пианино (1)
  • Brunon Sommerfeld pianino cena (1)
  • brunon somenfeld (1)
  • bruno sommerfeld pianina (1)
  • bruno sommerfeld fabryka (1)
  • Bruno Sommerfeld Bromberg opinie (1)
  • bruno sommerfeld bromberg (1)
  • bruno somerfeld (1)
  • b sommerfeld grand prix 1921 (1)
  • b sommerfeld fortepian (1)
  • firmaq sommefeld niemcy (1)
  • fortepian drewniany z czasów wojny cena (1)
  • pianina używane sommerfeld (1)
  • pianina b sommerfeld (1)
  • medal sommerfeld cena (1)
  • marek sommerfeld lodz (1)
  • ksiązka telefoniczna miasta bydgoszcz 1939 (1)
  • ksiazka telefoniczna katowic przed 2 wojna (1)
  • ksiazka telefoniczna 1939 bydgoszcz (1)
  • jakie to pochodzenie sommerfeld (1)
  • ile waży pianino małecki (1)
  • historia fortepianu hoffmann (1)
  • grand prix paris 1927 b sommerfeld (1)
  • gdzie w wlkp można kupic pianino (1)
  • fortepiany producenci (1)
  • fortepian somerfeld (1)
  • b someferd firma (1)

  1. Krąży do dzisiaj wiele mitów związanych z Sommerfeldem, ale jeden jest fakt. Instrumenty te czesto zachowały się do dzisiaj w dobrym stanie i nadal zachwycają.

  2. Pingback: Bruno Sommerfeld o strojeniu i konserwacji pianina | Ars Polonica

  3. Pingback: Produkcja fortepianów i pianin w Bydgoszczy | Ars Polonica

  4. Witam, tez jestem szczęśliwym posiadaczem pianina Sommerfeld. Dodam, że medal Gran Prix w Paryżu firma otrzymała w roku 1927 – mam replikę medalu wewnątrz pianina umieszczoną na płycie.
    Mam też pytanie o rok produkcji, może ktoś mi pomoże 😀
    Wewnątrz pianina jest mała drewniana tabliczka z numerem 6995 (liczba ta jest też na innym drewnianym elemencie). Stawiam na końcówkę lat trzydziestych. Na pewno moje pianinko wyprodukowano nie wcześniej niż w roku 1927 – to fakt 😀
    Będę wdzięczny za wszelkie sugestie i informacje.
    Pozdrawiam,
    Tomasz

  5. Pingback: Szczecińskie pianina i fortepiany | Ars Polonica

  6. Pingback: Produkcja pianin i fortepianów w Polsce | Ars Polonica

  7. Pingback: Fabryka pianin K. Chamski w Bydgoszczy | Ars Polonica

  8. Pingback: Numery seryjne fortepianów i pianin B. Sommerfeld | Ars Polonica

  9. Pingback: Pianino Sommerfeld - Markowe PIANINA w dobrych cenach!

  10. Pingback: Moderator w pianinie | Ars Polonica

  11. Pingback: Mechanizmy pianinowe Ad. Lexow: problemy datowania | Ars Polonica

  12. Może ktoś mi wytłumacz jak ma się lokalizacja Promenada 4 do Jagiellońskiej 92??? To całkiem inne lokalizacje !. Ktoś kiedyś coś napisał a inni tą bzurę tylko powielają.

    • Cytuję za Wikipedią: “W okresie międzywojennym ulica Jagiellońska kończyła się na ul. Piotrowskiego, a dalszy odcinek, aż do ul. Szerokiej nosił nazwę ul. Promenada”, albo za Agnieszką Wysocką z “Gazety Wyborczej”: “Kiedy w latach 20. XX wieku fragment ul. Jagiellońskiej nosił nazwę Promenada, tutaj właśnie postanowił w 1922 roku otworzyć swoją firmę budowlaną Antoni Jaworski.
      Wprawdzie był to teren oddalony od ówczesnego centrum miasta, ale dobrze z nim skomunikowany linią tramwajową biegnącą wzdłuż rzeki. Poza tym, tutaj parcele były tańsze, a towarzystwo zacne – Fabryka pianin Brunona Sommerfelda”.

      • Nie wiem skąd takie informacje. Jagiellońska kończyła się przy ulicy Ogińskiego tuż za Rzeźnią Miejską i zaczynała się ulica Promenada 1, na przeciwko stała “Villa Skrzetusko” pod adresem Promenada 2 należący do braci Pylińskich. Jej sąsiednim budynkiem był zakład B.Sommerfeld pod adresem Promenada 4. Jest zdjęcie tych budynków z szyldem “B.Sommerfeld”. Budynki zostały zniszczone w lutym 1945, dzisiaj w tym miejscu znajduje się stacja benzynowa “Circle K”.

  13. Pingback: Sommerfeldogedon | Ars Polonica

  14. Ciekawi mnie ten adres : (1905): Elisabethstrasse 47a (obecnie Śniadeckich 22) i 56 (ob. Śniadeckich 2)
    Posiadam dokument stwierdzający,że kamienicę przy Elisabethstrasse 47 a w Bydgoszczy kupił 10/9/1919 r mój dziadek Franciszek Bloch. Obecnie ta kamienica ma numer 30.
    Gdzie tkwi błąd ?

  15. Dzień dobry,
    Na początku chciałbym Panu bardzo podziękować za blog i mnóstwo ciekawych informacji które były inspiracją i początkiem mojej krótkiej póki co historii z pianinem Sommerfeld, którego przez przypadek zostałem właścicielem. Pianino posiada numer 1464, i zostało całkowicie odrestaurowane w profesjonalnej firmie. Z całego procesu naprawy jak i przed posiadam pełną dokumentację zdjęciową. Proszę o informacje jakie zdjęcia / dane są Panu potrzebne w celu uzupełnienia numerów seryjnych.
    serdecznie pozdrawiam
    Maciej

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *