Produkcja fortepianów i pianin w Bydgoszczy

Bydgoszcz w niemieckim okresie swej historii była niczym niewyróżniającym się prowincjonalnym miastem, gdzie produkcja pianin bądź fortepianów ledwo tliła, a wszyscy tylko i marzyli o tym, żeby uciec do Gdańska. Tak, uciekali Wiszniewscy, może nawet dwukrotnie; później uciekł i W. Jahne, i to tak nieskutecznie, że został złapany przez policję. 

Tym nie mniej, Bydgoszcz rozkwitła za czasów II Rzeczypospolitej, gdyż stała się jednym z ważniejszych jej miast, a produkcja fortepianów nabrała rozmachu i wybiła się na wiodące pozycje w kraju – tak jakby zmiana przynależności państwowej tchnęła w ospałą niemiecką prowincję jakiegoś pobudzającego powietrza. Wystarczy wymienić tu nazwiska Sommerfelda i Jähnego, żeby zdać sobie sprawę z roli Bydgoszczy w krajowej produkcji pianin i fortepianów. Czyżby w ten właśnie sposób Niemcy, którzy tradycyjnie trudnili się produkcją pianin, zechcieli siebie wyrazić w nowej ojczyźnie?

Jednocześnie bydgoszczanie mogą się cieszyć – w zakresie produkcji pianin bądź fortepianów Toruń i blisko nie osiągnął tego, co Bydgoszcz. Jeden skład pianin nijak się ma wobec 8-10 wytwórni, jedna z których stała się największym producentem pianin i fortepianów w kraju.

Chamski
Gebhardt (?)
Jähne
Kielbich (?)
Majewski
Sommerfeld
Wegner
Wendler
Wiszniewski
Wojdylak
Wybrański

  • K. Chamski, Kazimierz Chamski (1930-31). Producent pianin w Bydgoszczy.
  • M. Gebhardt (Max Gebhardt, również Maks, czasem “Gebchardt” i “Gethardt”) (1893 – ok. 1928?) – sprzedawca i fabrykant (?) pianin w Bydgoszczy. Posiadał skład pianin, fortepianów i fisharmonii, który znajdował się przy Danzigerstrasse 30 (ul. Gdańska, 30? – dane na rok 1909), później przy ul. Gdańskiej 35 oraz 130 (nie wiem, czy chodzi o to samo miejsce ze zmienioną numeracją, czy o trzy różne). Był również przysięgłym rzeczoznawcą sądowym. Datę “ok. 1928” podaje Vogel, prawdopodobnie mając na myśli ostatnią wzmiankę o Gebhardcie w bydgoskiej książce adresowej z roku 1928 (“reparacje fortepianów najnowszemi przyborami technicznemi; strojenie fortepianów“, Gdańska 130). Jednak, jak wynika z informacji z książki adresowej, w roku 1928 Gebhardt już nie zajmował się budową pianin. Atlas Grossbacha notuje ostatnią wzmiankę o nim w roku 1912. Nie wiadomo, czy Gebhardt kiedykolwiek produkował pianina. Utrzymuje tak Vogel. Jeżeli tak, możliwe, że produkcja pianin przez Gebhardta zakończyła się podczas I wojny światowej. W książce z roku 1926 Gebhardt notowany jest w dziale “Fortepiany” na równi z Sommerfeldem (przy Gdańskiej 129), oprócz tego umieszczona jest jego reklama w języku niemieckim (!): “Gebhardt Max, Geprüfter Pianobauer – Gdańska 130. Stimmungen – Reparaturen” [Nie wiem, dlaczego w książce z 1926 występuje jednocześnie dom 129, jak i 130 przy Gdańskiej]. Rottermund w ogóle odmawia mu własnej produkcji, pisząc o składzie i pracowni naprawczej. Faktem jest, iż jego pianina są dziś nieznane, gdyż nie są spotykane na rynku wtórnym czy w kolekcjach muzealnych. Może zatem nigdy nie istniały. W książkach adresowych Bydgoszczy z lat 1929, 1933, 1936/37 brak osoby o tym imieniu i nazwisku – możliwe więc, że zmarł lub wyjechał.
  • W. Jähne (Willi Jähne), W. Jaehne, również Wilhelm Jähne, niepoprawnie W. Jahne (ok. 1926 – 1933). Niemiecki producent pianin w Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej. Krótki okres działalności firmy ciężko się wiąże z ponadprzeciętną obecnością jego pianin na dzisiejszym rynku wtórnym. Vogel podaje rok założenia firmy “1926”. Rottermund podaje lata działalności firmy ok. 1928-33. Książka adresowa Bydgoszczy z roku 1926 wymienia Wilhelma Jaehnego (“kupca” mieszkającego przy Chrobrego 17), lecz nijak nie wspomina o jego powiązaniu z budową pianin. Dopiero książka z 1929 roku zawiera reklamę “pierwszorzędnej jakości pianin Jähnego, odznaczonych kilkakrotnie złotemi medalami”. Zważywszy, że “Targi Wschodnie” we Lwowie odbyły się w roku 1927, a firma została na nich nagrodzona złotym medalem (więc prawdopodobnie już istniała i produkowała dobre instrumenty), brak danych na rok 1928 jest zupełnie niewyjaśniony. Być może firma działała w innym mieście, a dopiero pod koniec 1928 roku przeniosła się do Bydgoszczy?
    Adres firmy w Bydgoszczy:
    (przed 1929): ul. Marszałka Focha 7 (z zastrzeżeniem, że nazwa F. Focha obowiązuje dopiero od 1932; wcześniej cała ulica nazywała się “Jagiellońska” i miała najpewniej inną numerację).
    (1929): fabryka – ul. Kordeckiego 7-10 (czasem spotykana inna numeracja: Kordeckiego 3); skład – ul. Pomorska 10 (“Centrala pianin”, tel. 17-38, reklamująca się w prasie początkowo bez podania nazwiska Jaehnego, 1926-29), od marca 1929 ul. Gdańska 149 (po reformie – Gdańska 42, tel. 2225, ale spotykany jest też adres Gdańska 34). Mieszkał Wilhelm Jähne przy Chrobrego 17, w domu Wassercuga (w roku 1928 pod tymże adresem notowany “fotograf Wilhelm Jehnc” – co jest błędem; w innym miejscu tej samej książki figuruje “Jähne, kupiec, sublokator”);
    (dane adresowe na rok 1933): Lokal wystawowy – ul. Gdańska 34, fabryka – ul. Kordeckiego 3 (w innym miejscu tej samej książki adresowej podany jest adres fabryki “Gdańska 42”), tel. 2225. Mieszkał Willi Jähne przy Królowej Jadwigi 19.
    Firma W. Jähne Ska z o.o. posiadała również filie (składy) w Poznaniu, Grudziądzu, Lublinie.
    Tzw. “centrala pianin” była prawdopodobnie bytem pomysłu samego Jähnego, gdyż nie spotyka się w innym kontekście, niż jego pianina. “Wędrowała” “centrala” z Pomorskiej 10 na Gdańską 149 (42) i na rynku bydgoskim pojawiła się wcześniej, niż nazwisko Jähnego, bo już w 1928 roku.
    Pianina W. Jähne były nagrodzone złotym medalem na Targach Wschodnich we Lwowie (1927) oraz w 1928 r. w Katowicach. Otrzymała też “Grand Prix” (na nieustalonej obecnie wystawie).
    Firma w 1933 roku, wg Vogla, zbankrutowała, zaś sam W. Jähne uciekł do Francji.
    W ówczesnej polskiej prasie (“Kurier Bydgoski”, nr 231 od 7.X.1933) natrafić można na artykuł o takiej treści: “Fabrykant pianin Jähne aresztowany w Pucku. Sensację budzącą swego czasu nagłe zniknięcie z Bydgoszczy fabrykanta pianin Jähnego i w związku z tem zniknięciem stojące oszukańcze machinacje pana fabrykanta stają się znowu aktualne w rozmowach mieszkańców naszego miasta, bowiem jak się dowiadujemy Jähnego ujęto w okolicy Gdyni i osadzono w areszcie w Pucku. Jähne, jak się dowiadujemy, grasował w pobliżu wybrzeża, gdzie naciągał na większe sumy żydów odjeżdżających do Palestyny. Jähne zostanie niebawem przetransportowany do Bydgoszczy”.
    Wg Rottermunda, “w 1933 niemiecka gazeta “Zeitschrift” informowała i ostrzegała czytelników przed zawieraniem jakichkolwiek interesów z Jahnem, który w tym czasie przebywał w Niemczech pod nieustalonym adresem”.
    Ciężko powiązać ze sobą tak nieciekawe odzewy o “panu fabrykancie” z tym, jak wiele dobrej jakości pianin zostało po nim na dzisiejszym rynku wtórnym.
    Liczba wyprodukowanych instrumentów przez Jähnego nie jest ustalona. Największym znanym mi numerem seryjnym jest 3106 5319. Vogel i Rottermund sygnalizują również produkcję fortepianów, jednak jak dotychczas nie natrafiłem na żaden fortepian produkcji Jahnego. Często dziś spotykane pianina Jahnego to ciekawe, wysokiej jakości instrumenty, choć i nie z wyższej ówczesnej krajowej półki. Ponownie podkreślam bardzo dużą liczbę zachowanych pianin Jähnego w stosunku do zaledwie 6-7 letniej działalności fabryki, i to w okresie kryzysowym, i to produkującej bez cienia wątpliwości zdecydowanie mniej instrumentów, niż np. bydgoska fabryka Sommerfelda.
    W książkach adresowych Bydgoszczy na lata 1933 i 1936/37 pod adresem Marszałka Focha 17 widzimy: “Zarząd miejski m. Bydgoszczy, właściciel domu Cymmer”. Trudno stwierdzić,
  • Julian Kielbich (1911 – po 1949; daty życia: 1865-1939) z Warszawy – założyciel “Wielkopolskiej Fabryki Instrumentów Muzycznych” w Bydgoszczy przy ul. Książęcej 20 (po 1919 przy ul. Królowej Jadwigi 16, później przy Gdańskiej 44). Fabryka połączona była ze składem różnych instrumentów; własnej produkcji – oprócz instrumentów dętych i perkusyjnych – były m.in. fisharmonie i – ponoć – organy. Aczkolwiek zaznaczyć należy, że nikt – w tym ja – ani fisharmonii, ani tym bardziej organów produkcji Kielbicha na oczy nie widział. Tak więc umieszczenie wytwórni Kielbicha jest tutaj warunkowe. W okresie II wojny światowej wytwórnia, otwarta w 1941 przy ul. A. Hitlera 44 (d. ul. Gdańska 44), kierowana była przez Brunona Sommerfelda; po wojnie zaś prowadzili ją spadkobiercy Kielbicha. Książka adresowa z lat 1926 i 1928 notuje “mistrza instrumentów muzycznych” (1926) lub “instrumenciarza” (1928) Juliana Kielbicha mieszkającego przy Królowej Jadwigi 16 wraz z Janem (synem?) i Izabelą (żoną? tylko w 1928) (“fabryka i skład wszelkich instrumentów muzycznych”). Książka z roku 1929 z dużym zadęciem notuje “Juljana Kielbicha – Pierwszą Wielkopolską Fabrykę Instrumentów Muzycznych” przy Królowej Jadwigi 16, tel. 1281, wskazując Jana jako “pomocnika” – i jest to prawdopodobnie jedyna “eksplozja” działalności Pierwszej Wielkopolskiej, nie pozostawiwszej po sobie większego śladu w historii polskiego instrumentarium muzycznego. W książce adresowej z roku 1933 Julian Kielbich, “mistrz budowy instrumentów muzycznych”, notowany jest jako zamieszkały pod adresem Królowej Jadwigi 21/3 (tel. 12-81, zapewne ten sam budynek pod zmienionym adresem), razem z Janem Kielbichem, “kupcem”. W roku 1934 notowany (w “Bydgoskim kalendarzu informacyjnym” w dziale “Muzyka” bez wyszczególnienia) przy Gdańskiej 19. W roku 1936/37 jego adres zmienia się (miejsce pozostaje to samo?) na Gdańską 44 (mieszkał w tymże domu w mieszkaniu nr 1 razem z “kupcem” [synem?] Janem i [jego żoną?] Heleną Kielbich), tel. 1281. W tejże książce z roku 1936/37 powtórzona została reklama “Wielkopolskiej Fabryki”.
  • O. Majewski, Otto Majewski, Otton Majewski, “O. Majewski, Bydgoszcz” (1926 lub ok. 1929 – 1939). Polsko-niemiecki producent pianin w Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej. Jego zakład działał na znacznie mniejszą skalę, niż inne wytwórnie bydgoskie, stąd też dzisiaj jego instrumenty są bardzo rzadkie, a do tego często mylone z jeszcze rzadszymi pianinami Wł. Majewskiego z Warszawy.
    Majewski był również zegarmistrzem (we wcześniejszym okresie, od 1912); później założył skład, a następnie wytwórnię pianin. Vogel datuje rozpoczęcie działalności fabryki rokiem 1926, co wydaje się być przedwczesnym (w książkach adresowych z roku 1926, 1928 i 1929 Otton Majewski figuruje jako zegarmistrz). Rottermund natomiast uważa, że produkcja pianin rozpoczęła się dopiero ok. roku 1930, jednak ciężko przyjąć do wiadomości fakt, że ktoś rozpoczyna tak ryzykowne przedsięwzięcie akurat w roku, kiedy wybuchnął największy w Europie kryzys ekonomiczny. Zatem, rok 1929 wydaje się być bardziej rzeczywisty. Na korzyść tego przemawia również notka prasowa z 13 listopada 1930 (“Gazeta Handlowa”) o wystawieniu pianin Majewskiego na międzynarodowej wystawie w Brukseli, gdzie mu przyznano Grand Prix i złoty medal (patrz niżej). Wydaje się niemożliwym, żeby takie odznaczenie dostała dopiero raczkująca wytwórnia, która ledwie rozpoczęła produkcję. Z drugiej strony, ogłoszenie nosi raczej znamiona reklamy, a podstawowy research nie wykazuje w roku 1930 żadnej wystawy w Brukseli (w roku 1930 międzynarodowa wystawa przemysłowa odbyła się w Liège, zaś w Brukseli – dopiero w 1935). Nie można więc wykluczyć, że w żadnej wystawie Majewski udziału nie brał i żadnych nagród nie zdobył, a cały artykuł miał jedynie wzmocnić sprzedaż pianin w kryzysowym roku.
    Wg książek adresowych z roku 1928 i 1929 zegarmistrz Otton Majewski mieszka przy ul. Pomorskiej 63 (w roku 1926 adres był “Pomorska 65”).
    W roku 1930 i 31 wytwórnia mieściła się przy Pomorskiej 65; skład – przy ul. Dworcowej 7 (rok wcześniej również przy Pomorskiej).
    Dane adresowe na rok 1933: fabryka – Kraszewskiego 10, tel. 2060. W tym samym budynku Majewski mieszkał (“Kraszewskiego 10/1”).
    Notowany jeszcze w 1935, 36 i 38, stąd przypuszczenie, że działał do wybuchu II wojny światowej. Własne pianina oferowano z pewnością jeszcze w 1936 roku. We wrześniu 1935 w “Gazecie Gdańskiej” umieszczono reklamę pianin O. Majewskiego (“pianina niedoścignionej jakości na raty po złotych 50…”); adres fabryki podano jako “Kraszewskiego 10, obok ul. Grunwaldzkiej 141”. Co ciekawe, ten adres nie uległ zmianie do dzisiaj i znajduje się na zachodnich obrzeżach Bydgoszczy. W roku 1936/37 zarówno adres, jak i telefon wytwórni pozostał ten sam. Liczba wyprodukowanych przez Majewskiego pianin nie jest ustalona.
    Wysokie odznaczenie. Fabryka pianin O. Majewski w Bydgoszczy wystawiła ostatnio swoje pianina na Międzynarodowej Wystawie w Brukseli. Wyroby te spotkały się z wielkiem uznaniem zwiedzającej publiczności, czego najlepszym dowodem jest przyznanie fabryce przez Jury wystawowe odznaczenia Grand Prix i Złotego Medalu. Z tak wysokiego odznaczenia firmy O. Majewski powinniśmy być dumni, świadczy ono bowiem, nie po raz pierwszy zresztą, o wysokim poziomie naszej rodzimej wytwórczości, która wybić się potrafi nawet tam, gdzie konkurencja współzawodników jest bardzo wielka.” (“Gazeta Handlowa”, 13.11.1930.)
  • Bruno Sommerfeld (1905/21-1943) – największa i najsłynniejsza bydgoska wytwórnia fortepianów i pianin.
  • C. H. Wegner – w roku 1867 reklamował w warszawskiej prasie swoje fortepiany (skrzydłowe: salonowe i gabinetowe), pianina oraz fortepiany stołowe. Fortepiany stołowe podano mniejszą czcionką, z czego wynika, że nie cieszyły się wówczas popularnością. Musiały to być jedne z ostatnich fortepianów stołowych budowanych na byłych (przyszłych) polskich ziemiach i pobliskich okolicach. Podawany adres (składu? siedziby firmy?): ul. Gdańska 477.
  • M. Wendler, Moritz Wendler (wzmianka w roku 1902). O tej wytwórni nie ma żadnych wiadomości, poza wzmianką w Atlasie Grossbacha (z rokiem 1875, najprawdopodobniej błędnym). Rottermund notuje z kolei Moritza Wendlera, bydgoskiego lutnika i trąbmistrza, z zaznaczeniem, że prowadził warsztat wytwórczy od roku 1893 i nie zajmował się fortepianami. Czy chodzi o tę samą osobę, czy w Atlasie Grossbacha nie ma akurat w tym miejscu błędu (w innych czasem są) – nie wiadomo. Jednak zgłoszono zostało pianino sygnowane “Golden Medalle M. Wendler Bromberg, Ostdeutsche Instrumenten-Fabrik, Bromberg 1902”, czyli “Wschodnioniemiecka fabryka instrumentów w Bydgoszczy”, gdzie data 1902 najpewniej oznacza rok uzyskania “złotego medalu” (nie wiadomo, na jakiej wystawie). Inne pianina tej wytwórni nie są znane – nie można wykluczyć, że tak sygnowane pianino zostało wyprodukowane przez bliżej nieznanych podwykonawców.
    Przeprowadzony rekonesans wykazał, że bydgoska fabryka Wendlera produkowała m.in. skrzypce, trąbki i waltornie, spotykane na rynkach wtórnych do dzisiaj. Poświęcone waltorniom strony wskazują okres produkcji M. Wendlera w Bydgoszczy na lata ok. 1894-1921, zaś w Duisburgu – na lata 1921 – po 1934, przy czym znana jest tuba sygnowana rokiem 1937. Moritz Wendler urodził się w Markneukirchen (błędnie – Marckenkirchen) w roku 1869 i po wyprowadzce z Bydgoszczy (zapewne, w związku z przyłączeniem miasta do Polski) był znanym producentem instrumentów dętych w Duisburgu.

Moritz Wendler Bromberg Duisburg

  • Rodzina Wiszniewskich (1820-1830; 1840/45-1870 lub 1850-1940?).
    Jacob Bernhardt Wiszniewski (Vogel podaje również formę “Jakób Wiśniewski”, jednak nie wiadomo, skąd zaczerpniętą) (żył w latach ok. 1790-1867; działalność w Bydgoszczy: 1820-1826 lub 1830) – bydgoski i gdański organmistrz i producent fortepianów. Brak danych o tym, kto prowadził wytwórnię po jego wyjeździe do Gdańska.
    Od ok. 1840, 1845 lub 1850 wytwórnię (tę samą lub na nowo założoną) wraz ze składem prowadził syn Jacoba Bernhardta, Eugen Albert Wiszniewski (wg Rottermunda – Eugen Adalbert Wiszniewski). Dalsze losy Eugena Alberta nie są wyjaśnione, gdyż dwa wiarygodne źródła podają sprzeczne informację.
    Wg Novak Clinkscale, Eugen Albert Wiszniewski kierował wytwórnią w Bydgoszczy w latach 1850-1888, zaś sama wytwórnia bydgoskich fortepianów istniała aż do II wojny światowej (co jest bardzo wątpliwe, jako że szczegółowe źródła nie wymieniają jej w poczecie wytwórni działających 1930 roku).
    Z kolei wg Vogla, Eugen Albert Wiszniewski prowadził wytwórnię w Bydgoszczy od 1840, lecz po 1855 (Rottermund: 1858) również przeprowadził się do Gdańska, zaś wytwórnia Wiszniewskich w Bydgoszczy działała tylko do 1870 roku.
    Tak więc nie wiadomo, kto kierował wytwórnią bydgoską po 1855/58. Niewykluczone, że produkcji zaprzestano i pozostawiono sam tylko skład; jednak w tej sytuacji należałoby całkowicie odrzucić informację podawaną przez Novak Clinkscale.
    Wytwórnia mieściła się w Bydgoszczy na rogu ul. Gdańskiej i Dworcowej.
    Swoje instrumenty E. A. Wiszniewski eksponował na wystawach przemysłowych oraz eksportował do Rosji, jednak skala eksportu musiała być niewielka, gdyż instrumenty Wiszniewskiego – inaczej niż innych XIX-wiecznych fabrykantów – nie są dziś w Rosji spotykane.
    Zachował się co najmniej jeden instrument Eugena Alberta Wiszniewskiego produkcji bydgoskiej (fortepian skrzydłowy, ok. 1840 wg Vogla, ok. 1850 wg Rottermunda i “po 1850” wg Novak Clinkscale), posiadający “chopinowską” skalę CC-a4, co raczej przemawia na korzyść Vogla, gdyż od ok. 1850 roku skala fortepianu uległa kolejnemu powiększeniu. Instrument był znakowany jako “Eugen A. Wiszniewski, Instrumenten-Verfertiger, Bromberg” i posiadał staroangielską mechanikę.
  • Stanisław Wojdylak (1924-1932), najmniejsza wytwórnia pianin oraz skład instrumentów w Bydgoszczy. Mieściła się przy ul. Maksymiliana Jackowskiego 10 (wg innych źródeł – Jackowskiego 20 oraz Poznańska 26). W dobie kryzysu, pod koniec roku 1932, ogłosiła upadłość. Instrumenty Wojdylaka są dziś niespotykane i z pewnością należą do rarytasów. Rottermund w ogóle odmawia Wojdylakowi prawa do bycia fabrykantem pianin, informując, że prowadził jedynie skład i pracownię naprawczą – ale wydaje się, że nie ma racji. W książce adresowej z roku 1926 Wojdylak figuruje w dziale “Fortepiany” na równi z Sommerfeldem (adres – Jackowskiego 20). Wg książek adresowych z 1926, 1928 i 1929 Stanisław Wojdylak, “kupiec” (podobnie określono Brunona Sommerfelda) mieszkał pod adresem Jackowskiego 20 (w roku 1926 i 28 – tel. 287). W książce adresowej z roku 1933 – pod adresem Bocianowo 42/10 razem z Bernardem (stolarzem) i Maksymilianem (kupcem) Wojdylakami – członkami rodziny i prawdopodobnie trzonem upadłej rok wcześniej wytwórni pianin. Jednocześnie książka adresowa z roku 1928 nie wymienia Wojdylaka pośród wytwórni fortepianów i pianin, lub choćby pośród pracowni naprawczych. “Kupca” Stanisława Wojdylaka spotykamy jeszcze w książce z roku 1936/37 – pod adresem Śniadeckich 15/4 (razem z kupcem Maksem i stolarzem Bernardem, oraz niejaką Gertrudą, prawdopodobnie żoną jednego z nich – w tym samym mieszkaniu).

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

  • pianino jähne (11)
  • jahne pianino (4)
  • pianino majewski (4)
  • pianino firmy bromberg (3)
  • pianino hahne (3)
  • producent pianin poznan (3)
  • bruno sommerfeld bromberg orgel (3)
  • polonica kielce upadłość (3)
  • M Wendler Bromberg (3)
  • jahne bydgoszcz (2)
  • ile jest wart fortepian becker (2)
  • jahne fortepian (2)
  • o majewski pianino (2)
  • pianina Bromberg (2)
  • pianina W Jahne (2)
  • pianino bromberg (2)
  • pianino producent W Jahne (2)
  • pianino produkcja do 1936 r (2)
  • historia fortepianu publikacje -historia katedry vogel rottermund (2)
  • fortepiany Bydgoszcz (2)
  • alegro pianino z 42 r (2)
  • ceny na nowe pianino w bydgoszczy (2)
  • fortepian ze skladu kordeckiego (2)
  • firma w zabrzu przy ulicy?Blani J?zefa loc:PL (2)
  • zabytkowe pianino schimmel (1)
  • polonica kielce ogłosiła upadłość (1)
  • pianino w jahne historia (1)
  • pianino w jahne co to za produkcja (1)
  • pianino w jahne cena (1)
  • bromberg pianino (1)
  • bromberg wendler (1)
  • pianino o majewski (1)
  • Pianino marki Jahne (1)
  • bruno somerfeld-bromberg pianina (1)
  • berg historia fabryki pianin (1)
  • producenci fortepianów w kraju (1)
  • wytwórnia pianin (1)
  • W Johne pianino historja (1)
  • w jahne cena (1)
  • w jaehne klavier (1)
  • voelberg bromberg pianino kiedy powstalo historia (1)
  • voelberg bromberg pianina kiedy powstawaly ich historia (1)
  • spis antycznych pianin (1)
  • rottermund pochodzenie (1)
  • prokorny pianino 1868 (1)
  • producent pianin w polsce 2013 (1)
  • producent bydgoszcz (1)
  • bruno sommerfeld bromberg pianino allegro (1)
  • bydgoszcz wile niemieckich fabrykantów (1)
  • julian kielbich (1)
  • jahne pianino nagrodzone (1)
  • Ed Seiler piano medale (1)
  • fortepian rok 1933 cena (1)
  • ile wart fortepian becker (1)
  • ile kosztuje pianino z 1927 roku (1)
  • ile kosztuje fortepian z 1850 roku (1)
  • ile kosztuja pianina z czasów wojennych (1)
  • Fortepian w jahne (1)
  • cena pianina w jahne (1)
  • książka telefoniczna centrali w bydgoszczy 1939r (1)
  • chamski pianino (1)
  • majewski pianina (1)
  • cena pianina jahne (1)
  • pianino chamski cena (1)
  • pianino chamski (1)
  • Pianino albert fibigier 1933 cena (1)
  • pianino 1936 r (1)
  • pianini otto majewski (1)
  • ceny laptopów sp z o o loc:PL (1)
  • pianina jähne (1)
  • Chamski fortepiany (1)
  • nimieckie pianina 1850-1940r (1)
  • fortepiany w bydgoszczy (1)

  1. Pingback: Wiszniewscy, rodzina gdańskich fabrykantów fortepianów | Ars Polonica

  2. Pingback: Niemieckie budownictwo fortepianowe na Ziemiach Odzyskanych i Uzyskanych w 1945 roku | Ars Polonica

  3. Pingback: Bruno Sommerfeld | Ars Polonica

  4. Dla uzupełnienia informacji publikowanych w tym artykule jestem szczęśliwym posiadaczem pianina M. Wendlera . na którym widnieje tabliczka: “Golden Medalle M. Wendler Bromberg , Ostdeutsche Instrumenten -Fabrik .Bromberg 1902. własnie zbieram informacje natemat fabryki i instrumentów .

  5. Pingback: Produkcja pianin i fortepianów w Polsce | Ars Polonica

  6. Posiadam pianino W. Jahne
    Numer jest wybity na wewnętrznej ścianie: 5319
    Nie wiem, czy to jest właśnie numer seryjny.
    Ciekawi mnie, czym są pokryte klawisze oraz w którym roku mogło być wyprodukowane.

  7. Pingback: Fabryka pianin K. Chamski w Bydgoszczy | Ars Polonica

  8. Pingback: Numery seryjne fortepianów i pianin B. Sommerfeld | Ars Polonica

  9. Pingback: Mechanizmy pianinowe Ad. Lexow: problemy datowania | Ars Polonica

  10. Pingback: Sommerfeldogedon | Ars Polonica

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *