Niemieckie budownictwo fortepianowe na Ziemiach Odzyskanych i Uzyskanych w 1945 roku

Historia, wojny, granice… Ziemie Odzyskane i Uzyskane. Okupanci, wyzwoliciele, wysiedleni, przesiedleni… W którym miejscu mam stawiać cudzysłowy? Powrót do macierzy, “siedemsetletnia przerwa w dziejach” (!), osadnictwo, dorobek zdobyty, dorobek opuszczony… Polska jak niewiele innych krajów w Europie jest zmuszona na bieżąco przebierać w powyższych zjawiskach, selekcjonować, co “nasze”, a co “nie nasze”, mierzyć się i z bolesnymi stratami, i z niechcianym przybytkiem, jak również z koniecznością przejęcia cudzego dobytku z dobrodziejstwem inwentarza, co nie zawsze – choćby wspominając gęstą sieć opuszczonych torów kolejowych w warmińsko-mazurskiem – udawało się i udawać będzie. Wbrew pozorom, od przybytku często głowa boli.

Historia sprawiła, że na ziemiach dzisiejszej Rzeczypospolitej istniało wiele manufaktur, zakładów, fabryk produkujących pianina i fortepiany. Zakłady te zakładane były i prowadzone przez Niemców – i stanowiły potężny filar życia kulturowego i przemysłu państwa niemieckiego. 

Lecz w Polsce byli Niemcy “swoi” – jak choćby Niemcy warszawscy, kaliscy (wspomnieć tu należy choćby Fibigera, walczącego w kampanii wrześniowej po stronie polskiej) czy bydgoscy (tym poświadczenia lojalności na razie wystawić nie mogę). A byli Niemcy, którzy nigdy nic wspólnego z Polską i Polakami nie mieli. A jednak – byli. Byli u siebie, nie u nas.

Teraz my jesteśmy u nich.

Tak, u nich, nie u nas. Bo o jakich “nas” można mówić choćby w kontekście tego, że za Niemców sieć fabryk fortepianowych na “ziemiach odzyskanych” dorównywała gęstością dzisiejszej siatce stacji benzynowych; po wojnie powołano lub pozostawiono zaledwie trzy z nich (Legnica, Lubin i – chwilowo – Brzeg), zaś dzisiaj w ogóle nie zostało ani jednej? Co sprawiło, że coś, co było tak istotne (dla Niemców), nagle stało się tak zbędnym (dla Polaków)?

Tak czy inaczej, to do Polaków należy teraz obowiązek pamiętania o tych Niemcach, pielęgnowania tego, co po nich pozostało. Bowiem chodzimy tymi samymi ulicami, co oni kiedyś, używamy tych samych budynków, co oni kiedyś zbudowali, gramy na ich fortepianach i pianinach, co powstawały tutaj i tutaj zostały, i cudem nie trafiły na złom.

Ale często nic o nich nie wiemy.

W oparciu o dostępne źródła – zarówno te drukowane, lub podpatrzone w internecie, jak i zgromadzone osobiście przeze mnie – postaram się utworzyć panoramę budownictwa fortepianowego na terenie dzisiejszej Polski. Jest to wiedza konieczna – nie tylko dla amatorów pianin i fortepianów. Również dla tych, kto naprawdę szanuje historię i pielęgnuje prawdę historyczną, jak by wygodną czy niewygodną była dla kogoś.

Analizując zjawisko produkcji fortepianów i pianin na niemieckich “kresach wschodnich”, nie można odpędzić się od wrażenia marginalności tej produkcji. Istotnie, jedynie Legnica należała do czołówki niemieckiego przemysłu fortepianowego. W jakimś stopniu również Wrocław mógł pretendować na miano “regionalnej potęgi”. Jednak w pozostałych miejscowościach produkcja pianin obliczona była wyłącznie na rynek lokalny, zaś fortepianów nie produkowano prawie wcale. Absolutnie marginalnym zjawiskiem były fortepiany gdańskie. Są mi znane zaledwie pojedyncze fortepiany produkcji szczecińskiej, zaś w ogóle nieznane – fortepiany poznańskie (mimo iż istniały) czy katowickie.

Jednak najgorzej pod tym względem prezentuje się Warmia i Mazury. Nie tylko brakuje opracowań poświęconych produkcji fortepianów na tym terenie, ale również brakuje bezpośrednich świadectw rzeczowych – zachowanych instrumentów. Co ważne, instrumenty produkcji królewieckiej bądź z innych miast Prus Wschodnich, leżących dziś po rosyjskiej stronie granicy, są zachowane w Polsce dość licznie, co raczej wyklucza możliwość całkowitego zniszczenia tego dorobku wskutek działań wojennych lub wysiedleń. A jednak, poza jednym zakładem produkującym fisharmonie w Olsztynie i jednym pianinowym w Braniewie nie mam żadnych wiadomości o innych tego typu fabrykach.

Ważna uwaga: poniższa lista nie obejmuje fabrykantów-Niemców z zaborów pruskiego, austriackiego i rosyjskiego, a tylko i wyłącznie z ziem, które odeszły do Polski wraz z zakończeniem II Wojny Światowej. Zatem na poniższej liście są tylko te obszary Wielkopolski i Górnego Śląska, które przed 1945 należały do Niemiec.

Dolny Śląsk
Górny Śląsk
Lubuskie
Pomorze
Pomorze Zachodnie
Śląsk Opolski
Warmia i Mazury
Wielkopolska

Pomorze Zachodnie

Goleniów (Gollnow)

  • Otto Meyer (wzmianka w 1912)

Kołobrzeg (Kolberg)

  • August Janke (August Janke, Kolberg) (ok. 1890-1900). Wytwórnia nienotowana w żadnym katalogu. Znana z jednego pianina o budowie krzyżowej górnotłumikowej, z przełomu XIX-XX w.
  • C. Nessenius (1848 – po 1900)

Koszalin (Köslin / Cöslin)

  • Julius Lebegott Meyer (J. Meyer, Cöslin) (1867 – po 1907)

Łobez (Labes)

  • Walter Rowe (wzmianki w latach 1909-12; w roku 1922 notowany w Berlinie)

Stepnica (Stepenitz)

  • Gebr. Assmann (1919 – po 1929)

Szczecin (Stettin)

  • ok. 15 wytwórni pianin i fortepianów

Szczecinek (Neustettin, Neu-Stettin)

  • Gustav Wellmann (Gust. Wellmann, również G. Wellmann, Neustettin) (1881 – po 1909). Inne źródła wskazują rok założenia 1878. Pianina tego producenta należą do ogromnej rzadkości. Znam pianino o nieprawdopodobnym numerze seryjnym 5591, pochodzące z roku 1908 (wg datowania mechanizmu), jednak produkcja rzędu 200 pianin rocznie wydaje się być absolutnie nieprawdopodobna.

Wałcz (Deutsch-Krone)

  • Walter Berndt (wzmianka w roku 1929)

Widuchowa (Fiddichow)

  • Gustav Adam Schultze (Gust. Ad. Schultze) (wzmianka w roku 1929)

 

Pomorze (Gdańsk, Elbląg)

Elbląg (Elbing)

  • Abs, lub, być może, ABS Pianofortefabrik (notowana w latach 1886-1893 jako skład fortepianów; w roku 1894 – jako fabryka pianin). Firmę zlikwidowano 5 marca 1894. Mieściła się w Elblągu przy Alter Markt 3.
  • C. B. Reich (C. B. Reich, Elbing). Bliżej nieznana wytwórnia fortepianów, działająca prawdopodobnie w latach 1840-50-ych. Znany jest jeden fortepian produkcji Reicha, o skali CC-a4, mechanice wiedeńskiej, prostym układzie strun, długości 200 cm (lub krótszej). Instrument jest jedyną zachowaną pamiątką po firmie.
  • Oskar Schneider (1918 – po 1925; wg innych źródeł działał już w roku 1915)
  • Johann Friedrich Weber (wzmianka w roku 1864). Zachował się co najmniej jeden jego fortepian.

Gdańsk (Danzig)

  • ponad 20 wytwórni pianin i fortepianów

Kwidzyn (Marienwerder)

  • Paul Schildhauer (wzmianka w roku 1896) – producent pianin. Wytwórnia mieściła się przy Breitestrasse 16. Udział w wystawach: Zachodniopruska Wystawa Rzemieślnicza w Grudziądzu (1896), brak nagrody?.

Lębork (Lauenburg in Pommern)

  • J. Lipczinski (Lipczyński, również nieprawidłowo Lipscinski) (przed 1876 – po 1913). Józef Lipczyński, Polak, urodzony ok. 1840?, miał swój zakład w Lęborku w II połowie XIX wieku (pierwsze znane dziś wiadomości pochodzą z roku 1876). Przed rokiem 1890 produkował pianina wspólnie z synem Maksymilianem (Max Lipczinsky), sygnowane, wg Vogla, “J. M. Lipczyński – Lauenburg i. P.”. Po usamodzielnieniu się syna i rozpoczęciu przez niego działalności w Gdańsku (1890) ojciec kontynuował produkcję instrumentów w Lęborku. Być może, produkował również fisharmonie. Fabryka (lub skład?) mieściła się przy Neuendorfstrasse 7. “Pianofortefabrik Josef Lipczinski” była notowana jeszcze w 1913 roku. Ówczesne pianina sygnowano “J. Lipczinski”. Dalsze losy wytwórni pozostają nieznane. Z roku 1929 pochodzi wzmianka “Instrumentenbauer Alexander Lipczinski” z adresem Kaiserstrasse 29. Możliwe, że chodzi o kontynuację wytwórni Józefa przez kolejne pokolenie rodziny. Trochę więcej o rodzinie Lipczyńskich.

Malbork (Marienburg)

  • Karl Otto (wzmianka w roku 1926). Nie wiadomo, czy istniała wytwórnia, czy tylko zakład naprawczy. Adres: Gold Rg. 20 (tel. 500).
  • Gustav Schönsee, również Schoensee (1880-1912). Wytwórnia pianin znajdowała się przy Höhe Lauben 37 (32?). Do dzisiaj zachowały się pojedyncze pianina jego produkcji.
  • Paul Wagner (wzmianka w roku 1926)
  • C. Heinrich Wegner (wzmianki w latach 1864-67). Fabrykant fortepianów w Bydgoszczy. W Malborku skład (oraz być może wytwórnia?) mieścił się przy Höhe Lauben 32.
  • G. Ziegler, Gustav Ziegler (wzmianki w latach 1864-1903), malborski producent pianin. W roku 1875 wystawiał swoje pianina na Pruskiej Prowincjonalnej Wystawie Rzemieślniczej w Królewcu i dostał za nie III nagrodę.

 

Warmia i Mazury

Braniewo (Braunsberg)

  • Vitalis Stange (1894? – po 1909) – budowniczy pianin i (później) organów.

Olsztyn (Allenstein)

  • M. H. Howe (wzmianki w latach 1925-29) – budowa fisharmonii. Być może, filia berlińskiej wytwórni fisharmonii “Hermann Howe & Co.”, istniejącej od 1875 roku.

 

Wielkopolska

Gorzów Wielkopolski (Landsberg an der Warthe)

  • August Ruhmann (Aug. Ruhmann, również A. Ruhmann, Landsberg a/W.) (1880 – po 1912)
  • Gustav Schulz (Gust. Schulz) (wzmianki w latach 1886-1900)

Piła (Schneidemühl)

  • Richard Schneider (wzmianka w roku 1926). Właściciel składu pianin (i fortepianów?); na niewielką skalę produkował również własne instrumenty.

 

Ziemia Lubuska

Kostrzyn nad Odrą (Küstrin / Cüstrin)

  • Hermann Palm, później “Hermann Palms Wwe.” (wdowa Hermanna Palma, ok. 1925) (wzmianka w latach 1893-1925).
  • A. Wenzel (1910 – po 1929)

Krosno Odrzańskie (Krossen a.d. Oder / Crossen/Oder)

  • Franz Loeschke (1923 – po 1925)

Szprotawa (Sprottau)

  • Ludwig Hoof (1882 – po 1929); od roku 1923 – “L. Hoof & Sohn”.
  • Würzburg (wzmianki w latach 1890-93)

Zielona Góra (Grünberg)

  • Eduard Adler (1888 – po 1926). Marginalny zakres produkcji.

 

Dolny Śląsk

Bolesławiec (Bunzlau)

  • Gebr. Jakob (przed 1820 – po 1920). Produkcja na skalę marginalną; instrument nr 62 powstał ok. r. 1860.

Brzeg (Brieg)

  • A. Klose, Brieg (wzmianki w latach 1886-99). Nieliczne instrumenty spotykane są na rynku wtórnym.
  • Moritz Rüdiger (notowany w latach 1878-93), wystawił pianino na Śląskiej Wystawie Przemysłowej we Wrocławiu (1881).
  • A. Schütz & Co., “A. Schütz & Comp., Piano-Forte-Fabrik, Brieg, Bez. Breslau” (1870-1945), również we Wrocławiu. Tysięczne pianino wyprodukowano w 1887 roku. W 1914 firma A. Schütz & Co. przejęła wrocławską firmę P. F. Welzel. W fabryce powstało kilka tysięcy instrumentów (znane jest pianino nr 5436). Pod koniec wojny (1945?) rodzina Schützów musiała wyemigrować do Lubeki, natomiast w Brzegu odbyło się uruchomienie polskiej fabryki pianin i fortepianów na bazie pozostałego mienia.
  • Benno Speer, Brieg (wzmianka ok. roku 1935) – niszowy producent pianin. Znane jest jego pianino o numerze seryjnym 2570, jednak dzisiaj jego instrumenty są praktycznie niespotykane, a więc niekoniecznie numerację seryjną rozpoczęto od 0001. Speer korzystał z podzespołów innych firm, tak np. używał ramy metalowe odlewane przez firmę A. Schütz & Co., również z Brzegu.

Bystrzyca Kłodzka (Habelschwerdt)

  • Ferdinand Hauck in Habelschwerdt (ok. 1840). Ferdinank Hauck (27.02.1805-3.02.1871), urodzony w Bystrzyce Kłodzkiej, od dzieciństwa przejawiał zainteresowanie budową instrumentów muzycznych. Od roku 1830 praktykował w Wiedniu – w fabrykach Johanna Fritza i Conrada Grafa. Po powrocie do Bystrzycy założył małą fabrykę, która z biegiem lat była powiększana. Pracowało w niej do 8 pracowników. Hauck wynalazł maszynę do produkcji mosiężnych widełek młotkowych dla mechanizmu angielskiego (zamiast używanych wcześniej drewnianych, które miały tendencję do pęcznienia wskutek zwiększonej wilgotności – mimo to, drewniane widełki stosowane są do dziś). Fabryka produkowała fortepiany, które sprzedawane były w Berlinie. Przynajmniej jeden z nich zachował się w prywatnych zbiorach do dzisiaj i posiada skalę CC-a4 i trzy pedały. Dokładne daty działania fabryki nie zostały ustalone.

Chojnów (Haynau)

  • Pfitzer & Maetschke (wzmianki w latach 1937-45).

Dzierżoniów (Reichenbach)

  • B. Grimm. Jedna z najstarszych prowincjalnych firm na Dolnym Śląsku, istniejąca już w latach 1840-60-ych, produkowała zarówno pianina, jak i fortepiany, które sporadycznie spotykają się na dzisiejszym rynku wtórnym.

Głogów (Glogau)

  • Carl A. Pfeiffer (ok. 1825 – przed 1862). Ferenc Liszt “na koncercie w Teatrze Miejskim im. Andreasa Gryphiusa w dniu 1 marca 1843 roku grał na podwójnym fortepianie (Doppel-Klavier lub Doppelflügel) zbudowanym przez głogowskiego budowniczego Pfeiffera. Instrument miał podwójną klawiaturę oraz podwójne dno rezonansowe”. Syn Pfeiffera, Joseph Anton Pfeiffer (1828-81), w roku 1862 założył wytwórnię fortepianową w Stuttgarcie, a więc w Głogowie produkcji niemal na pewno zaprzestano.
  • M. Walsmann (1886-1893, potem we Wrocławiu, gdzie działał co najmniej do 1903)

Jelenia Góra (Hirschberg)

  • Hermann Pfeiffer (Herm. Pfeiffer) (wzmianki w latach 1890-93)
  • A. P. Wittig (1887 lub 1882 – po 1900)

Kłodzko (Glatz)

  • R. Barndt, Glatz (ok. 1910-30?). Żadne szczegóły działalności tej wytwórni nie są znane; datowanie jedynie orientacyjne na podstawie jedynego znanego dziś pianina.
  • Th. Dettlaff & Co. (wzmianki w latach 1924-1929); od 1925 własność Olbricha. Wcześniej Dettlaff działał w Kopenhadze i Moskwie (zachowały się jego moskiewskie instrumenty).
  • E. Langer (wzmianki w latach 1923-28). Jego instrumenty są bardzo rzadkie. Znane jest pianino o numerze seryjnym 6956, z mechanizmem Langera. (Nie należy mylić jednego Langera z drugim!) Pianino jest nowoczesne (krzyżowe, dolnotłumikowe), ma w środku medalion firmowy o treści “E. Langer / Glatz i. Schles.” (w środku medalionu jest ciekawy rebus: na pięciolinii widnieje nazwisko “LxNxxR”, w którym zamiast “x” widnieją nuty “a”, “g” i “e” na pięciolinii) oraz odlaną nazwę “Langer” na ramie żeliwnej.
  • Wilhelm Olbrich & Co., również “Olbrich Glatz”, “W. Olbrich – Glatz”, “W. Olbrich & Co.” (1882-1944?) – najbardziej znana i prężna wytwórnia pianin w Kłodzku. Oprócz produkcji, Olbrich prowadził skład instrumentów różnych firm. W 1925 Olbrich przejął kłodzką wytwórnię Dettlaff & Co., w 1934 – drezdeńską fabrykę pianin Johann Urbas. W wytwórni powstało kilka tysięcy pianin (znany jest numer 6785). Po wojnie mienie firmy (prawdopodobnie niezniszczone w czasie wojny) przejęły ZZPM; rodzina przeniosła się do Niemiec. Firma zdobyła kilka nagród na wystawach międzynarodowych, m.in. w 1894 w Antwerpii oraz w 1896 w Dreźnie (medal złoty). Pianina Olbrich Glatz, oprócz legnickich i wrocławskich instrumentów, należą do najlepszych pianin wyprodukowanych na Dolnym Śląsku.
  • Wenzel Tucek (w Kłodzku notowany w latach 1906-09) – budowniczy fisharmonii w Pradze, gdzie założył firmę w 1860.
  • Daniel Weigel (D. Weigel, Glatz) (ok. 1848 – ok. 1900). Daniel Weigel (ok. 1824 – ok. 1865) miał swój zakład w Kłodzku przy Judengasse 148; po jego śmierci firma była prowadzona przez syna Ernsta Weigla i produkowała pianina na małą skalę. Od ok. 1900 roku produkcji zaprzestano; firma istniała już tylko jako skład pianin i warsztat naprawczy.

Legnica (Liegnitz)

  • ponad 25 wytwórni pianin i fortepianów

Lubań (Lauban)

  • Fliegel (wzmianki w latach 1890-93)

Lubin (Luben)

  • Langer & Co. (w Lubinie od ok. 1912) – produkcja mechanizmów fortepianowych; filia berlińskiej fabryki.

Lwówek Śląski (Löwenberg)

  • Johannes Titz (1880 – po 1929 lub nawet 1944), budowa fisharmonii – instrumentów uznanych, o bardzo dobrej reputacji. Prawdopodobnie, na początku działalności zajmowała się produkcją pianin (tak był notowana jeszcze w 1893); później (1900?) zaczęto również produkcję fisharmonii, która z czasem absolutnie zdominowała działalność fabryki.

Nowa Ruda (Neurode)

  • Wilhelm Wenzel Klambt (W. W. Klambt) (1890 – po 1925). Właściciel składu pianin. Własna produkcja rozpoczęła się prawdopodobnie dopiero od roku 1920.

Oleśnica (Oels in Schlesien)

  • Feldner & Co. (wzmianka w roku 1887) – produkcja fisharmonii.

Piława Górna (Gnadenfrei bei Reichenbach)

  • A. Macat (wzmianki w latach 1900-09)

Świdnica (Schweidnitz) – 11 zakładów produkujących pianina względnie fortepiany.

  • Rudolf Awiszus (1886 – po 1893) – firma mieszcząca się przy Freiburgerstrasse 5. W Gdańsku działała ok. 1900 inna firma o nazwie “Rudolph Awiszus”, podająca rok swojego założenia 1882. Wg niektórych źródeł (K. Rottermund), jest to ta sama firma. W innych z kolei źródłach (Grossbach) nazwisko “Awiszus” notowane jest jako “Awizus”. Patrz również “Bertha Awisz[i]us” w Nysie.
  • Hermann Dittrich (1893-1945) – budowa pianin i fisharmonii; skład i wypożyczalnia instrumentów. Fabryka mieściła się przy dzisiejszych ulicach Pułaskiego, Kościelnej, zaś od 1918 – przy Sikorskiego (Striegauerstr. 15).
  • Carl Neumann (1912 – ok. 1940). Pierwotnie Carl Neumann (ok. 1862 – 1939) miał od roku 1897 firmę w Legnicy, gdzie ona w latach 1909-11 (tyle trwało postępowanie upadłościowe) zbankrutowała. Pod koniec 1911 lub na początku 1912 roku firmę przeniesiono do Świdnicy, gdzie zakład mieścił się przy Margaretenstrasse 3, a od 1925 – przy Hospitalstrasse 3. Przy firmie działał również skład instrumentów. Właścicielami firmy byli Carl, Alfred i (od 1937) – J. Neumann. Firma działała do II wojny światowej.
  • C. Piersig, później Piersig & Krätzig (wzmianki w latach 1884-87).
  • P. Schwarzer (wzmianka w 1900), być może tożsamy z wytwórnią pianin P. Schwarzer we Wrocławiu.

Świebodzice (Freiburg in Schlesien)

  • Carl Alter (1895 – po 1929)
  • Gust. Förster (wzmianki w latach 1887-93)

Ulesie (Waldau, kreis Liegnitz)

  • Georg Stenzel (G. E. Stenzel) (1923 – po 1929)

Wałbrzych (Waldenburg)

  • Ernst Häusler (wzmianka w roku 1929)

Wrocław (Breslau)

  • ok. 50 wytwórni pianin i fortepianów

Zgorzelec (Görlitz)

W Görlitz działało kilkanaście (ok. 12) zakładów produkujących pianina i fortepiany, lecz niestety żaden z nich nie mieścił się w dzisiejszym polskim Zgorzelcu. Toteż je pomijam.

Ziębice (Münsterberg)

  • Ferdinand Lindner (wzmianki w latach 1900-03)
  • Paul Steinig (1904 – po 1925)

Żagań (Sagan)

  • C. Nispel, Sagan (ok. 1870-80). Nieznana, nienotowana w żadnych źródłach wytwórnia. Zachowało się jedno jej pianino, górnotłumikowe, lecz krzyżowe, z charakterystycznymi dla wczesnych pianin “oknami” na obudowie.
  • Oskar Weisbach (wzmianka w roku 1890)

Żary (Sorau)

  • Wilhelm Hasche (1919-1945; od 1945 w Lubece). Zachowała się numeracja seryjna instrumentów tej firmy, która jest dobitnym przykładem manipulacji z numerami seryjnymi. Tak oto w roku 1932 mamy pianino numer 1168 (nie wiadomo, czy istotnie powstało przedtem ponad 1000 pianin, czy może numer należy odczytywać jako “168”). Po rozpoczęciu rządów nazistów z przodu dochodzi nam jedynka, tak więc numer 1211 zaczyna wyglądać jako 11211. Podczas wojny, kiedy numeracja ledwo dobrnęła do 11319 (faktycznie 1319, albo nawet i 319), został zastosowany kolejny myk i do środka wprowadzono jeszcze trójkę. Tak więc pod koniec wojny powstało pianino o niesamowitym numerze 113342 (faktycznie, 1342 lub nawet 342). Gdyby przyjąć na wiarę numerację firmową, wyszłoby, że w latach 1919-1944, kiedy był i kryzys, i wyrzeczenia wojenne, powstało aż 113342 instrumenty, co daje nam 4534 instrumenty rocznie. Bechstein w tychże latach wyprodukował “zaledwie” 30398 instrumentów, czyli 1216 rocznie! Allegro pękałoby w szwach od nadmiaru pianin “W. Hasche”! Tymczasem instrumenty te nie są w ogóle znane, i prawdopodobnie powstało ich zaledwie 342 sztuki – co daje nam o wiele bardziej realistyczną liczbę produkcji nieco ponad 1 pianina w miesiącu.

 

Śląsk Opolski

Głogówek (Oberglogau)

  • Benedict Hoffmann (1843 – po 1906), fabrykant fisharmonii.

Nysa (Neisse)

  • Bertha Awiszius, również Awiszus (por. Rudolf Awiszus w Świdnicy) (1892 – ostatnia wzmianka w 1893).
  • Paul Berschdorf (1889 – ok. 1945). Firma organmistrzowska, produkująca również sporadycznie pianina (znany jest instrument z lat 1920-ych) i, być może, fisharmonie. Po śmierci Paula Berschdorfa (1859-1933) firmę prowadził syn, Carl Berschdorf (1887-1950). Adres firmy w Nysie: Marienstrasse 14-16.
  • August Gross, “Aug. Gross in Neisse” (ok. 1863 – po 1893), “Pianobauer” w Nysie, mający swój zakład przy Zollstrasse 54. August Gross żył w latach ok. 1822 – 1907. Produkował zarówno pianina, jak i fortepiany, które jednostkowo dotrwały do dnia dzisiejszego.

Opole (Oppeln)

  • Franz Baydel, Oppeln (ok. 1870). Budowniczy fortepianów i pianin. Znane są jego nieliczne pianina oraz fortepian z ok. 1870 roku – prostostrunowy, z mechaniką staroangielską. Żadne wiadomości biograficzne nie są znane. Radny miejski Opola Franz Baydel zmarł w marcu roku 1901, lecz nie wiadomo, czy chodzi o tę samą osobę.

 

Górny Śląsk

Bytom (Beuthen)

  • Thomas Cieplik (Th. Cieplik, Beuthen) (1892 – po 1929), właściciel dużego i znanego składu instrumentów muzycznych w Bytomiu, w minimalnym stopniu produkujący również własne pianina (tylko ok. 1896).
  • Richard Gehde (Rich. Gehde) (wzmianki w latach 1886-90)

Gliwice (Gleiwitz)

  • Georg Flux (G. J. Flux, Gleiwitz) (1848 – po 1942). W ostatnim okresie działalności (ok. 1942 lub już wcześniej) zajmowała się tylko handlem instrumentami, bez ich produkcji.
  • Oskar Kirmes (wzmianki w latach 1900-28)

Racibórz (Ratibor)

  • J. Gritzmann (wzmianki w latach 1890-93). Fabryka mieściła się przy Braustrasse 6.
  • Groenow (wzmianka ok. 1845) – budowniczy fortepianów.
  • Grützmann (być może, ta sama osoba lub wytwórnia, co J. Gritzmann) (wzmianka w roku 1886).
  • J. Preiss (1878 – po 1912)

Serdecznie dziękuję Panu Mirosławowi Mastalerzowi za pomoc w rozbudowie powyższej listy – udostępnienie materiałów o Elblągu, Malborku i Kwidzynie.

Słowa kluczowe:

niemieckie pianina i fortepiany
produkcja pianin w Polsce
niemieckie pianina w Polsce
produkcja pianin na Pomorzu
produkcja pianin na Śląsku
produkcja pianin na Mazurach
produkcja pianin w Wielkopolsce
niemieccy producenci pianin w Polsce
niemieckie wytwórnie pianin i fortepianów na terenie Polski
pianina z Ziem Odzyskanych
poniemieckie pianina
Deutsche Klavierbau in Polen
Klavierbau in Schlesien
Klavierbau in Pommern
Klavierbau in Ostpreussen

Zapytania z wyszukiwarki, prowadzące na tę stronę:

  • a ruhmann landsberg (31)
  • renowacja fisharmonii (12)
  • Warszawa A Pr?chnika loc:PL (12)
  • ludwig hoof piano (11)
  • Carl Neumann Schweidnitz (10)
  • Oscar Weisbach Sagan (9)
  • pianino olbrich glatz cena (9)
  • fisharmonia z pedałem (9)
  • gebr jakob fortepian (8)
  • olbrich glatz (8)
  • fabr wytwórnia pianin alexander hermann (7)
  • pianino g j flux (7)
  • hermann dittrich pianofortefabrik (6)
  • oddam pianino szczecin (5)
  • stary fortepian cena (5)
  • pianino olbrich glatz (5)
  • harmonia na pedały Varsovia-cennik ile kosztuje? (5)
  • stare fisharmonie (5)
  • budowa fisharmoni (5)
  • stare instrumenty strunowo-klawiszowe organy mannborg (5)
  • allegro fisharmonia (5)
  • fisharmonia warszawa (5)
  • strojenie pianina zielona góra (5)
  • gdzie kupić fisharmonię (5)
  • allegro pianina i fortepiany (5)
  • pianino zbrzegu (4)
  • ile może kosztować pianino j meyer koslin (4)
  • grützmann gleiwitz oberschlesien (4)
  • skup harmoni (4)
  • ofenfabrik preiss ratibor (4)
  • stare fisharmonie leipzig ceny (4)
  • używane instrumenty klawiszowe-fisharmonia (4)
  • olbrich glatz gegr 1882 (4)
  • pianino wegner stettin (4)
  • strojenie pianina elbląg (4)
  • pianino w w klambt neurode (4)
  • fisharmonia wałbrzych (4)
  • fis harmonie kupie cena (4)
  • Bolesławiec wytwórnia fortepianów (4)
  • pianino ernst wittig (4)
  • przedwojenne zdjęcia dzierzoniowa (4)
  • pianofortefabrik-hermann-dittrich (4)
  • fisharmonia zabytkowa kotykiewicz (3)
  • pianino niemieckie olbrich glatz (3)
  • nazwy starych fortepianów (3)
  • strojenie pianin zgorzelec (3)
  • e wilke stettin (3)
  • pianina lebork (3)
  • alt Masuren (3)
  • pianino olbrich glatz gegr 1882 (3)
  • a p wittig (3)
  • zgorzelec strojenie fortepianu (3)
  • pianino g e stenzel (3)
  • strojenie pianina zgorzelec (3)
  • alfred grützmann gleiwitz (3)
  • stare krosno odrzanskie (3)
  • fisharmonia cena z usa (3)
  • allegro antyki stare fisharmonie (3)
  • przedwojenne zdjęcia dzierzoniowa na allegro (3)
  • olbrich 1882 cena (3)
  • remont fisharmonii (3)
  • budownictwo poniemieckie (3)
  • jak sprzeda (3)
  • pianino karl ecke berlin posen (3)
  • piano meyer coslin 1900 (3)
  • pianina a macal gnadenfrei antyki (3)
  • pianino J Meyer Coslin (3)
  • franz baydel (2)
  • ludwig hoof sprottau (2)
  • fortepiany stare kupno (2)
  • stary fortepian (2)
  • schneidemühl pianos schneider (2)
  • gebr jakob fortepian Bolesławiec (2)
  • oskar mirmes gleiwitz (2)
  • oskar schneider elbing (2)
  • schutz pianino brieg (2)
  • g meyer coslin piano (2)
  • malborska fabryka fortepianów (2)
  • kupic fisharmonia (2)
  • mannborg fisharmonia (2)
  • stary fortepian waga (2)
  • gustav wellmann neustettin (2)
  • g foerster freiburg i schl piano (2)
  • meyer coslin (2)
  • ludwig hoof piano carl forster (2)
  • stroiciel pianin głogów (2)
  • potkanski pl (2)
  • pianofortefabrik schweidnitz hermann dittrich (2)
  • renowacja pianin klodzko (2)
  • pomorze na sprzedaż organy (2)
  • klambt neurode (2)
  • j g komołow warszawa fisharmonia (2)
  • nuty Teofil Kotykiewicz (2)
  • skup złomu Schonsee niemcy (2)
  • pianino wenzel (2)
  • gustaw wellmann neustettin (2)
  • neurode i/schl (2)
  • harmonia p stamirowski (2)
  • gra na fisharmonii (2)
  • Preiss ratibor (2)
  • ile kosztuje pianino z 1920 roku (2)
  • popielniczka stettin fabrik gegr lata 1782 (2)
  • pianino świdnica (2)
  • gebr jakob bunzlau (2)
  • pianino nevstettin (2)
  • ile kosztuje stary fortepian kłodzko allegro (2)
  • georg hoffman producent pianin (2)
  • naprawa harmoni pedałowej (2)
  • nazwa stroiciela organów košcielnych (2)
  • ile kosztuje stare pianino zimmerman (2)
  • harmonia p stamirowski rok 1945 (2)
  • pianino i fisharmonia w jednym (2)
  • cena fisharmonii kotykiewicz (2)
  • Wilh Hasche sorau the piano (2)
  • cieplik zimmermann pianino (2)
  • co zrobić zeby fisharmonia lepiej grała (2)
  • Niemeckie budownictwo fortepianowe (2)
  • czarne pianino berlin hermann (2)
  • ulesie w roku 1913 (2)
  • ulesie w 1913 roku zdjęcie (2)
  • wilhelm olbrich glatz pianino (2)
  • pianino mieczysław wąsowski (2)
  • pianina olbrich (2)
  • trauringe aus zary (2)
  • vitalis stange braniewo (2)
  • Vitalis Stange Braunsberg (2)
  • pianino g wolkenhauer hof puanoforte fabrik ile warte (2)
  • budownictwo na ziemiach (2)
  • w w klambt (2)
  • walter pianina (2)
  • WALTER rOWE lABES (2)
  • w roku 1904 rozpoczeto produkcje pianin i fortepianów w (2)
  • pianino hoffmann wien (2)
  • pianino a schütz & co (2)
  • pianino carl otto berlin (2)
  • wagner str brieg (2)
  • wybrański fisharmonie (2)
  • pianino l hoof&sohn 1882 (2)
  • fabryka pianin georg hoffman berlin (2)
  • ww klambt neurode i schles (2)
  • strojenie pianina kłodzko (2)
  • fisharmonia gorzow wlkp (2)
  • fisharmonia neisse (2)
  • fortepian malecki cena (2)
  • pianino g j flux gleiwitz (2)
  • strojenie pianin elblag (2)
  • w w klambt neurode (2)
  • Pianino Franz Baydel Allegro (2)
  • zdjęcia reichenbach in schlesien (2)
  • a schutz & co brieg cennik (2)
  • fisharmonie stare (2)
  • Allegro instrumenty klawiszowe organy (2)
  • fisharmonia hermann zdjecia (2)
  • allegro/stara polska harmonia na pedaly (2)
  • firma herrmann produkujaca pianina i organy (2)
  • W Olbrich & C Glatz (2)
  • Firma ul Adama Pr?chnika ??d? loc:PL (2)
  • pianino fr baldamus & sohn (2)
  • fabryka pianin Meyer Coslin (2)
  • wwwwaldenbug fabryka pianin (2)
  • pianina georg nhoffman berlin (2)
  • pianino olbrich glatz nr seryjny (2)
  • pianino wyprodukowane w latach 1920 we wrocławiu (1)
  • pianofortefabrik brieg (1)
  • pianoforte- fabrik brieg (1)
  • pianoforte fabrik schulz & comp brieg breslau (1)
  • pianino hoffmann 1945 cena (1)
  • polonica produkcja zielona góra (1)
  • pierwsza wzmianka o nazwisku strzyżewski (1)
  • pianino georg hoffmann berlin 1857 (1)
  • post labes 1880/pommern (1)
  • pokaż ulice kościelną w dzierżoniowie w roku 1945 (1)
  • preiss j ratibor (1)
  • Pianino Gebr Jakob Bunzlau (1)
  • podobna do fisharmonia (1)
  • pianino georg artl oppeln (1)
  • pianino herman oskar (1)
  • preiss fabryka pianin Racibórz (1)
  • pianino hermann förster freiburg i schl sprzedam (1)
  • pianino l hoof&sohn (1)
  • pianino olbrich glatz gdzie jest rok produkcji (1)
  • pianino th cieplik cena (1)
  • pianino racibórz strojenie (1)
  • pianino świdnica historia (1)
  • pianino schutz allegro (1)
  • pianino olbrich glatz numer 6370 (1)
  • pianino schutz 1881 (1)
  • w w Klambt neurode i schl (1)
  • pianino olbrich-glatz z 1923 r cena (1)
  • pianino oscar kirmes (1)
  • pianino schultz & co (1)
  • pianino schneider elbing (1)
  • pianino oskar weisbach (1)
  • pianino rudolf awiszusz rok 1925 cena (1)
  • pianino pfeifer królewiec (1)
  • pianino w w klambt cena (1)
  • langer piano fabrik berlin (1)
  • pianino wellmann neustetettin (1)
  • piano forte schutz sprzedam (1)
  • piano forte fabryka w brzegu (1)
  • pianino ziegler elbing (1)
  • pianino j pfeiffer ile kosztuje (1)
  • pianino z 19 wieku wolkenhauer ile kosztuje ten zabytek (1)
  • pianino karl alter (1)
  • pianino z 1892 roku cena (1)
  • pianino klambt neurode (1)
  • pianino olbrich glatz rocznik 1882 (1)
  • piano meyer coslin 1880 (1)
  • pianino ww klambt neurode (1)
  • pianino landsberg (1)
  • pianino wellmann neustettin (1)
  • pianino marki Carl Alter (1)
  • pianino meyer coslin (1)
  • pianino Preiss Ratibor 500zł (1)
  • stroiciel pianin gorzów (1)
  • Szczecinek Kaltschmidt organy (1)
  • Tafel strojenie pianin Wałbrzych (1)
  • TH beuthen s fortepian (1)
  • th cieplik fortepiany (1)
  • th dettlaff & co (1)
  • trauring ecke j alfred neumann oppeln (1)
  • trauringe zielona gora (1)
  • ul pułaskiego lebork stara fabryka (1)
  • Ulesie (1)
  • ulesie 1945 (1)
  • swiebodzice w1945 roku (1)
  • Świebodzice sikorskiego 10 assmann (1)
  • Świdnicy pianino (1)
  • stroiciel pianin jelenia góra (1)
  • stroiciel pianina kłodzko (1)
  • stroiciel wałbrzych (1)
  • strojenie fortepianu - elbląg (1)
  • strojenie fortepianu Racibórz (1)
  • strojenie pianin piotrkow (1)
  • strojenie pianin zielona góra (1)
  • strojenie pianin zielona goraq (1)
  • strojenie pianina gorzow wlkp (1)
  • strojenie pianina lębork (1)
  • ulica wilhelma w swiebodzicach w 1934 roku (1)
  • używane pianino gebethner i wolf (1)
  • wilhelm laengner 1932 (1)
  • wilhelm langner 1932 liegnitz (1)
  • Wilhelm wellmann neusttetin (1)
  • wysiedlenia z neurode (1)
  • wytwórnia pianin - berlin -pozen (1)
  • wytwórnia pianin świdnica (1)
  • Zabytkowy fortepian zielona góra (1)
  • ZAKŁAD BUDOWY ORGANÓW B BERNDT Wałcz (1)
  • ziemia pianino (1)
  • ziemie odzyskane los niemocow (1)
  • wenzel pianino (1)
  • wehrmacht soldat alfred leo grützmann geburtsort gleiwitz (1)
  • Wałcz-DeutschKrone zdjęcia poniemieckie (1)
  • w jakich latachy było produkowanie pianino (1)
  • w olbrich & co glatz (1)
  • w olbrich i Co Glatz pianino (1)
  • w olbrich&Co Glatz pianino (1)
  • w olbriech & glatz (1)
  • w roku 1904 rozpoczeto produkcje pianin (1)
  • w roku 1904 rozpoczeto produkcje pianin i fortepianów w hoffman (1)
  • w w Klambt neurode i schl pianino (1)
  • wagner pianino 1864 (1)
  • warmia i mazury przed 1945 (1)
  • ■a schutz & brieg (1)
  • stroiciel głogów (1)
  • preiss ratibor firma (1)
  • registry fisharmonii (1)
  • remont i kupno fisharmoni (1)
  • remonty fisharmoni (1)
  • rod schulz w 1895 latach (1)
  • rodzina oscara hoffmana walbrzych (1)
  • Rotermund K Budownictwo fortepianow na Slescu do 1945 roku/ Szczecin 2004 pdf (1)
  • rottermund budownictwo fortepianów w wielkopolsce (1)
  • Rottermund K Budownictwo fortepianow na Slesku do 1945 roku (1)
  • Schlegel w prusach wschodnich (1)
  • Schonsee marienburg pianino (1)
  • ratibor preiss waga (1)
  • rama pianino detlaff (1)
  • r barndt glatz (1)
  • preiss ratibor pianino (1)
  • preiss ratibor waga (1)
  • preiss ratibor z jakiego kraju pochodzi pianino (1)
  • producenci fisharmonii z pomorza (1)
  • producenci pianin i fortepianów berlin schultz (1)
  • pruska neurode (1)
  • przedwojenna fabryka fortepianów i pianin kłodzko (1)
  • przedwojenne budownictwo dzierzoniowa (1)
  • przedwojenne budownictwo na ziemiach zachodnich (1)
  • przedwojenne fabryki pomorza (1)
  • schultze organy cena (1)
  • schützen labes (1)
  • skupy złomu wurzburg (1)
  • sorau wysiedlono (1)
  • sprottau fabrik (1)
  • sprzedam fisharmonię zielona góra (1)
  • sprzedam pianino ludwig hoof sprottau (1)
  • stara fisharmonia cena (1)
  • stare domy na ziemiach odzyskanych (1)
  • stare fischarmonie zdjęcia (1)
  • stare fortepiany zdjecia (1)
  • steinig munsterberg pianino (1)
  • skup złomu w poblizu Schonsee niemcy (1)
  • skup urzywanych harmonij (1)
  • skup starych pianin raciborz (1)
  • schweidnitz awiszus (1)
  • Skad pochodzila rodzina schlegel (1)
  • sklep internetowy pianina kłodzko (1)
  • sklep pianin oskar kirmes (1)
  • skup antykow boleslawiec (1)
  • skup antykow w elblagu (1)
  • skup harmoni zielona góra (1)
  • stroiciel fortepianu Lubań śl (1)
  • skup instrumentuw muzycznych swidnica (1)
  • skup starych fortepianow piotrkowskie (1)
  • stroiciel fortepianów w jeleniej gorze (1)
  • Pianino Geb Jakob Bunzlau ceny (1)
  • fabryka pianin j meyer (1)
  • Försterei Ulesie (1)
  • fortepian beuthen (1)
  • fortepian małecki na sprzedaż (1)
  • fortepian Olbrich GLATZ (1)
  • fortepian olbrich glatz gegr 1882 (1)
  • fortepian Schneider (1)
  • fortepiany koło kalisza (1)
  • fortepiany używane sprzedaż kwidzyn (1)
  • fotografie zdjecia Alt Weissbach (1)
  • fr schulze berlin klavier cena (1)
  • franz baydel kreutzbach (1)
  • fisharmoniie-niemieckie (1)
  • fisharmonia- budowa i działanie (1)
  • fisharmonia zabytkowa instrumenty kościelne (1)
  • fabryka pianin koszalin (1)
  • fiddichow (1)
  • firma herrmann produkujaca organy (1)
  • firma w elbl?gu przy ulicy Adama Pr?chnika loc:PL (1)
  • fisharmonia - strojenie (1)
  • fisharmonia kielce (1)
  • fisharmonia landsberg (1)
  • fisharmonia remont cena (1)
  • fisharmonia th cieplik (1)
  • fisharmonia titz (1)
  • fisharmonia typu francuskiego sprzedam (1)
  • franzbajdel (1)
  • freiburg schlesien piano (1)
  • g e stenzel pianino (1)
  • grützmann oberschlesien gleiwitz (1)
  • gustav foerster freiburg (1)
  • Gustav Wellmann (Gust Wellmann również G Wellmann Neustettin) (1881 – po 1909 (1)
  • Gustav Wellmann Neustettin 1881r (1)
  • harmonie trzyrzędowe używane cena (1)
  • harmonium Szkielski (1)
  • harmoniumfabrik meyer köslin (1)
  • hermann forster freiburg i schl pianino (1)
  • Hirschberg- Allegro (1)
  • Historia pianina gebr jakob bunzlau (1)
  • ile kosztuje fortepian z przelomu (1)
  • gritzmann racibórz (1)
  • georg welzel bytom (1)
  • georg titz bytom (1)
  • g wellmann neustettin (1)
  • G Wellmann Neustettin pianino (1)
  • gdzie lezy Ulesie (1)
  • gdzie mozna oddac stary fortepian gorzow (1)
  • gdzie mozna sprzedac pianino ludwig hoof (1)
  • gdzie sprzedać fisharmonie (1)
  • gebr assmann stepenitz (1)
  • gebr assmann stepenitz klaviere (1)
  • gebr e & k herrmann pianino (1)
  • gebr jackob bunzlau piano (1)
  • gebruder pianino harmonia (1)
  • ile kosztuje stary fortepian allegro (1)
  • a klose wytwornia pianin (1)
  • archiwa brzeg brieg (1)
  • august hoffmann austria budowniczy fortepianow (1)
  • berschdorf piano (1)
  • beuthen piano fabrik (1)
  • boleslaiwec josef budowniczy (1)
  • boleslawiec gdzie kupić flagi (1)
  • brieg pianino (1)
  • bruno welzel (1)
  • Bruno welzel neurode uhr (1)
  • Bruno welzel potzan 12 (1)
  • Bruno Welzel-Nowa Ruda (1)
  • antykwariat sprottau (1)
  • antyki sprzedaży fortepian (1)
  • andrzej kupis pianola (1)
  • A Macat Gnadenfrei (1)
  • A Preiss RATIBOR Verbands Fabrik (1)
  • a schütz & co brieg 1870 wartość (1)
  • a schutz brieg 1870 cena (1)
  • a shullz co brieg 1870 (1)
  • alfred leo grützmann gleiwitz (1)
  • allegro heinr schutze puanino (1)
  • allegro pianino olbrich glatz (1)
  • allegro stare pianina rok 1895 (1)
  • allegro strojenie pianina pomorze (1)
  • alojzy konieczny (1)
  • bruno wenzel antykwariat (1)
  • bruno wenzel stary obraz (1)
  • Brzeg Dolny roku 1890 (1)
  • cieplik zimmermann (1)
  • Cóż Budownictwo Zgorzelec (1)
  • d weigel in glatz (1)
  • daniel weigel in glatz (1)
  • dettlaff pianino (1)
  • do ktorego roku produkowano fortepiany A Schutz Brieg (1)
  • dolny śląsk po i wojnie światowej ok 1920 r (1)
  • e wittig berlin how piano fabrik (1)
  • elbing freiburgerstrasse (1)
  • fabryka fortepianow w szprotawie (1)
  • fabryka hoffmann i bunzlau (1)
  • cena pianina herman förster freiburg (1)
  • carl hoffman wien fortepian wartość (1)
  • carl berschdorf historia firmy (1)
  • budownictwo niemieckie w polsce (1)
  • budownictwo przedwojenne koslin (1)
  • budownictwo przedwojenne prusy niemcy śląsk opolski (1)
  • budownictwo z 1900 roku (1)
  • budownictwo z 1934 domu niemiecki (1)
  • budowniczowie deutsch krone (1)
  • bydgoskie zaklady produkujace pianina (1)
  • c hermann dittrich śląsk (1)
  • cana pianina herman förster frejburg (1)
  • Carl Ater freiburg (1)
  • carl berschdorf (1)
  • fabryka pianin berlin herrmann (1)
  • nowa fisharmonia na sprzedaż (1)
  • organopian andrzej kupis sprzedam (1)
  • organy fisharmonia na sprzedaż (1)
  • Organy Neisse- ciekawostki o firmie (1)
  • organy w skrzyni mannborg (1)
  • oscar kirmez pianino (1)
  • oskar kirmes gliwice (1)
  • Oskar Schneider elbing pianino (1)
  • pail Steinig - Ziębice (1)
  • paul angerhofer pianino (1)
  • Paul Neumann pianina fortepiany (1)
  • paul nweumann schweidnitz (1)
  • Olbrich-Glatz cena (1)
  • olbrich-glatz (1)
  • olbrich pianina (1)
  • nowa ruda neurode (1)
  • numer seryjny pianina pf welzel (1)
  • nuty na fisharmonie (1)
  • obrazy fortepianów (1)
  • obsługa organ wilhelm hasche sorau n-l (1)
  • oddam pianino zielona góra (1)
  • olbrich 1882 wartość (1)
  • olbrich glarz pianina (1)
  • olbrich glatz fortepian (1)
  • olbrich glatz klavier von 1934 (1)
  • olbrich glatz pianino 1882 allegro (1)
  • paul zimmerman niemcy firma (1)
  • pianin z goerlitz (1)
  • pianina a schutz&c (1)
  • pianino A klose waga (1)
  • pianino a p wittig hirszberg/schl (1)
  • pianino a schutz & co brieg wartosc (1)
  • pianino a schutz comp brieg cena skup antykow piekary (1)
  • pianino b grimm (1)
  • pianino carl alter (1)
  • pianino carl ecke berlin & posen 1880 (1)
  • pianino chumer olbrich glatz (1)
  • pianino cieplik beuthen (1)
  • pianino d weigel (1)
  • pianino e wittig (1)
  • pianino 1945 (1)
  • pianino 1886 r (1)
  • pianina-lublin na allegro pl (1)
  • pianina gorzow wlkp (1)
  • pianina hasch (1)
  • pianina herman schultz (1)
  • pianina hermann (1)
  • pianina i fortepiany kołobrzeg (1)
  • pianina legnica z 1935 roku (1)
  • pianina neise (1)
  • pianina oskar kirmes (1)
  • pianina używane fisharmonia (1)
  • PIANINA Z 1882 ROKU CENY (1)
  • pianina ze szprotawy (1)
  • pianino fr schultze w berlin z ktorego roku (1)
  • ile kosztuje strojenie pianina legnica w jeleniej górze (1)
  • karl foerster munsterberg kof piano forte magazine (1) (1)
  • kiedy schutz wykupil olbrich glatz (1)
  • koszalin pianina (1)
  • kołobrzeg pianino (1)
  • krall i seidler 1845 (1)
  • Kunszt budowy organów i muzyka organowa niemcy (1)
  • kupie harmonie trzyrzedową (1)
  • kupie organy na pomorzu (1)
  • kupie pianino shutz brzeg (1)
  • kupie stare instrumenty boleslawiec (1)
  • kupie stare instrumenty zgorzelec (1)
  • karl foerster munsterberg (1)
  • karl berschdorf (1)
  • julius gritzmann ratibor (1)
  • ile kosztuje strojenie pianina wałbrzych (1)
  • ile moze kosztowac obraz z antykwariatu BRUNO WENZELA (1)
  • ile może kosztować syrojenie pianina w jeleniej górze ? (1)
  • ile wazy przedwojenne stare pianino? (1)
  • Instrument podobny do fisharmonii (1)
  • j g flux gleiwitz (1)
  • j meyer coslin pianino (1)
  • J NEUMANN BERLIN PIANINO (1)
  • jacob stary russia 1882 pianoforti (1)
  • jak wygląda instrument fisharmonia (1)
  • jak zrobic pedal do fisharmonii (1)
  • Kupie stare zdjecia zgorzelec (1)
  • kupie wloska fischarmonie (1)
  • labes przed 1945 (1)
  • neumann oppeln pianos (1)
  • Neustettin fabrik (1)
  • niemcy na ziemiach odzyskanych (1)
  • niemcy w opolu w 1945 (1)
  • niemiecki firmy pomorze (1)
  • niemiecki pianino z 1896 (1)
  • niemieckie budownictwo (1)
  • niemieckie budownictwo 1933 1944 (1)
  • niemieckie budownictwo w polsce (1)
  • niemieckie nazwy ulic zagan pl (1)
  • niemieckie pianina z 1882 roku Królewiec (1)
  • neisse marienstrasse (1)
  • naprawa fisharmonii wrocław (1)
  • najdrozsza fisharmonia (1)
  • landsberg W pianino (1)
  • lebork pianina uzywane (1)
  • lebork renowacja pianina (1)
  • ludwig hoof piano münsterberg (1)
  • ludwighoof piano (1)
  • macat gnadenfrei schl pianino legnica (1)
  • mannborg harmonium cena (1)
  • marienstrasse neisse 1933 (1)
  • meyer cöslin piano (1)
  • mirosław mastalerz - wynajem fortepianów (1)
  • mirosław mastalerz fortepiany oszustwo (1)
  • niemieckie pianino z bydgoszczy (1)

  1. Pingback: Produkcja pianin i fortepianów w Gdańsku | Ars Polonica

  2. Pingback: Produkcja fortepianów w przedwojennym Wrocławiu | Ars Polonica

  3. blisko 20 late temu napisałem artykuł pt. ” Kto niegdyś w Malborku fortepiany budował?” w “Nowiny Malborskie” z 4.06.1993 roku.
    wymieniłem tam wytwórnie pianin i fortepianów z Malborka/ Marienburg ( Gustaw Ziegler, C.Heinrich Wegner, Gustaw Schönsee, Karl Otto , Paul Wagner), Kwidzyna / Marienwerder ( Schildhauer ), Elbląga /Elbing ( Eduard Klotz, H. Rohede, Edwin Schlömp, Johann Friedrich Weber, Oskar Schneider)

    • Dziękuję za wiadomość, to wspaniałe ustalenia. To pokazuje, jak mało my wszyscy wiemy o swojej historii.

      Gdyby tak każdy wielbiciel swojej miejscowości czy regionu pofatygował się do najbliższego archiwum albo choćby popytał znajomych, ta lista była by 10x dłuższa. Kto wie, może w ogóle nie byłoby potrzeby w jej tworzeniu.

      Wprowadziłem do tekstu nowe informacje o wytwórniach, z pominięciem samych tylko warsztatów naprawczych i składow

  4. Super lista, nie wiedziałam, że w Brzegu było tylu budowniczych pianin. Jedna uwaga – Brzeg leży w woj. opolskim, nie dolnośląskim. Chyba że chodzi panu o Brzeg Dolny. Pozdrawiam.

    • Dziękuję za uwagę. Kiedyś rozmawiałem z mieszkańcem Brzegu i zarzekał się, że “oni absolutnie nie są pod Opolem, tylko pod Wrocławiem”. Tak samo jak i mieszkańcy Elbląga nie “czują” siebie w Warmińsko-mazurskiem, tylko są za Pomorzem. Dlatego nie umieszczałem miejscowości wg współczesnego podziału Polski, a bardziej wg krain historycznych.

  5. Pingback: Max Lipczinsky, fabrykant pianin w Gdańsku | Ars Polonica

  6. Pingback: Cena popularności | Ars Polonica

  7. Pingback: Co oznacza numer seryjny w pianinie? | Ars Polonica

  8. Pingback: Wie alt ca. und wo kommt es her ? Kann im Internet nichts finden.

  9. posiadam w domu pianino, na którym jest napisane: gebr zimmermann gleiwitz racibor th.cieplik. Czy ktoś mógłby mi podpowiedzieć, gdzie można by je wystawić na sprzedaż?

  10. Pingback: Produkcja pianin i fortepianów w Polsce | Ars Polonica

  11. Pingback: Wczesne lata „Calisii” | Ars Polonica

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *